Please enter banners and links.
تروما[11] (جراحی های دندان و شیرجه زدن)]65[.1-4 منشأ سینوزیتدرک کامل پاتوفیزیولوژی سینوزیت دست نیافتنی باقی مانده است اما چندین مسیر عفونی و التهابی شناخته شده است. عوامل میکروبی مانند ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها و آلرژی از علل آن هستند، به خصوص در شرایط حاد. اما یکسری از فاکتور ها مانند میزبان و فاکتور های محیطی نیز به صورت مجزا یا در ترکیب با بیماری های مزمن نقش دارد]25[.
1-4-1 سینوزیت با منشأ آلرژیکفردی که زمینه ای از حساسیت داشته باشد مثلا به گرده گیاهان، مایت ها، پشم و موی حیوانات، کپک و گرد و غبار حساسیت داشته باشد، مستعد ابتلا به سینوزیت است. مخاط بینی افرادی که دچار این عارضه هستند رنگ پریده و ترشحاتشان شفاف و بی رنگ است ؛ درمان چنین سینوزیتی باید همراه با درمان آلرژی باشد. با توجه به این که این روزها عوامل آلرژی زا در محیط زندگی نسبت به زمان های گذشته بیشتر شده است، این نوع سینوزیت شیوع نسبتا بالاتری نسبت به انواع دیگر دارد. در واقع سینوزیت آلرژیک یکی از انواع معمول سینوزیت حاد است که به دلیل متورم و مسدود شدن راه های ارتباطی و دهانه سینوس ها توسط مواد آلرژیک از تخلیه سینوس ها جلوگیری کرده و سبب تجمع و عفونی شدن ترشحات می شود. حتی گاهی دیده می شود یک سینوزیت باکتریال روی یک سینوزیت آلرژیک سوار شده و سیر بیماری را بدتر می کند. این نوع سینوزیت با تب، سر درد و ترشحات پشت حلق همراه بوده و معاینات فیزیکی نشان دهنده احتقان در خور توجه در بینی و مخاط ادماتوز و خلط آبکی بینی می باشد]29,56[.
1-4-2 سینوزیت با منشأ ویروسیتقریبا 50 درصد از سینوزیت های حاد کشت منفی دارند و اتیولوژی آنها ویروسی است ولی با این وجود احتمال اضافه شدن پاتوژن های تنفسی به آنها بسیار زیاد است]56[.
در واقع آنفولانزا و سرما خوردگی باعث التهاب و تورم مخاط سینوس ها می شود که همین مسأله هم با افزایش ترشح، موجب انسداد روزنه ها می شوند و این یعنی شروع سینوزیت]29[.
1-4-3 سینوزیت با منشأ قارچیاین نوع عفونت ها عمدتا در بیماران دیابتی و یا افراد دارای نقص ایمنی ممکن است در اثر نوعی قارچ به نام موکورمیکوزیس[12] به وجود آید. در بیماران با نقص ایمنی وجود دبری های سیاه و نکروتیک در ترشحات بینی نمایانگر وجود این قارچ می باشد]29,56[.
عفونت های قارچی سینوس ها معمول نیستند؛ علاوه بر موکورمیکوزیس می توان آسپرژیلوس[13]، کاندیدیازیس[14]، هسیتوپلاسموزیس[15] و کوکسیدوئید[16] را نام برد که بیشترین پاتوژن در بین آنها آسپرژیلوس می باشد که از طریق بینی وارد شده و ممکن است به سینوس ها یا برونش ها یا ریه گسترش یابد. برای درمان سینوزیت قارچی گاهی نیاز به مصرف داروهای ضد قارچی است]29,56[.
1-4-4 سینوزیت با منشأ باکتریاییباکتری ها به طور طبیعی در مجاری تنفسی فوقانی به سر می برند، اما زمانی که سیستم ایمنی بدن ضعیف شود یا تخلیه سینوس ها به درستی انجام نگیرد، باکتری های محبوس شده تکثیر می یابند و عفونت ایجاد می کنند]25[.
آسپیراسیون ترشحات سوراخ سینوس ها ی بیماران مبتلا به سینوزیت حاد، نشان دهنده آن است که استرپتوکوک پنومونیه[17] و هموفیلوس آنفولانزا [18] مهم ترین باکتری های پاتوژن در این ناحیه هستند. از دیگر ارگانیسم هایی که ممکن است در کشت ترشحات بیماران یافت شود می توان به استرپتوکوک پیوژن[19]، موراکسلا کاتارالیس[20]، استافیلوکوک اورئوس [21]، پسودوموناس آئروژینوزا[22] و باکتری های بی هوازی همچون گونه های پرووتلا [23]، پپتواسترپتوکوکوس [24] و فوزوباکتریوم [25] اشاره کرد]25[.
از میان تمامی پاتوژن های فوق استرپتوکوک پنومونیه مهم ترین باکتری از نظر حدت و تأثیر بالینی می باشد که انتقال آن به طور مستقیم و یا از طریق جمعیت از جمله جمعیت مهد کودک ها یا مراکز مراقبت های طولانی تسهیل می شود. کودکان معمولا به شدت با استرپتوکوک پنومونیه کلونیزه می شوند اما بزرگسالان به نسبت کمتر در معرض قرار دارند]25[.
در سینوزیت باکتریایی ترشحات معمولا رنگی (سبز، قهوه ای، نارنجی) و عفونی است. برای تشخیص باکتری عامل بیماری در گذشته پزشکان تأکید بر تهیه کشت از بینی و اوروفارنکس[26] داشتند در حالی که کشتی که از سینوس مستقیما تهیه می شود با کشتی که از این نواحی تهیه می شود تفاوت های بسیاری دارد. چون ارجاع همه بیماران برای کشت مقدور نیست آنتی بیوتیک انتخابی باید در برگیرنده اکثر عوامل عفونی باشد، در ابتدا آمپی سیلین[27] یا آموکسی سیلین[28] با بالاترین دوز ممکن تجویز می شود. اگر بیمار سابقه حساسیت به پنی سیلین[29] دارد می توان از اریترومایسین[30]استفاده کرد]20[.
مطالعات نشان داده که اگر چه آمپی سیلین دیر به مخاط می رود ولی بعد از دو هفته اکثر موارد بهبود پیدا می کنند]20[.
در بیمارانی که بعد از دو هفته جواب نمی دهند باید مشکوک به ارگانیسم های مولد بتالاکتاماز شد و با اضافه کردن یک آنتی بیوتیک دیگر مثل کلاوولینیک اسید [31]به آمپی سیلین آن را قوی تر نمود ویا سفالوسپورین [32]خوراکی که موثر بر ارگانیسم های مولد بتالاکتاماز است تجویز شود]20[.
1-5 انواع سینوزیت1-5-1 سینوزیت حادسینوزیت حاد معمولا به علت اضافه شدن عفونت باکتریال به یک سینوس مسدود ایجاد می شود ؛ انسداد اغلب به علت مخاط ادماتوز ناشی از عفونت ویروسی سیستم تنفسی فوقانی می باشد.
سینوزیت حاد معمولا فقط یک سینوس را درگیر می کند و سینوس اتموئید شایعترین مکان است]29[. اغلب به دنبال سرما خوردگی معمولی رخ می دهد اما می تواند به دنبال سرد شدن ناگهانی محیط یا شنا و شیرجه در آبهای آلوده نیز رخ دهد. جرم های شایع شامل پنومونیه و هموفیلوس می باشد ؛ بی هوازی ها نیز شایعند که اغلب منشأ دندانی دارند. سینوزیت حاد اغلب شروع سریعی ندارد مگر به دنبال شنا و شیرجه زدن]4[.
1-5-1-1 علائم بالینی سینوزیت حادعلائم بالینی سینوزیت حاد شامل احساس پری بینی، سر درد، کاهش حس بویایی، سرفه، ترشح چرکی از بینی، درد دندان و احساس ترشح از پشت حلق می باشد. نشانه های آن شامل رنگ پریدگی مخاط بینی، وجود پولیپ بینی و انحراف سپتوم بینی می باشد. ترشحات چرکی بینی و درد صورت شایع ترین یافته بالینی در سینوزیت حاد می باشد]30,21[.
1-5-1-2 تشخیص و درمان سینوزیت حادتشخیص سریع و درمان به موقع سینوزیت حاد در کاهش هزینه و کاهش عوارض بیماری ضروری است. بدین منظور تست های تشخیصی فراوانی استفاده می شود که شامل رادیوگرافی ساده سینوس، سی تی اسکن[33]، MRI [34]و چندین تست تشخیصی دیگر می باشد. درمان های موثر خوراکی عبارتند از آموکسی سیلین، آموکسی سیلین-کلاولانیک اسید ، کوتریموکسازول[35] و سفاکلر[36] می باشد]4[.
1-5-2 سینوزیت مزمنسینوزیت مزمن ممکن است به دنبال حمله های پی در پی یا نادیده انگاشته شده سینوزیت حاد بروز می کند. به ویژه در صورت وجود نقص های سیستم های تنفسی و زهکشی به دلیل پولیپ های بینی یا مجرا های بسته شده سینوسی، سینوس ها دچار التهاب مزمن و تغییرات برگشت ناپذیر در مخاط می شوند]4[.
1-5-2-1 علائم بالینی سینوزیت مزمنترشحات چرکی بینی و پشت حلق، مشکل در تنفس، از دست دادن بویایی و گهگاه سر درد از علائم شایع این عفونت است]4[.
1-5-2-2 تشخیص و درمان سینوزیت مزمنجهت تشخیص سینوزیت مزمن می توان از رادیوگرافی، CT اسکن و پونکسیون آنتروم استفاده کرد. عده ای از بیماران به شستشو، تجویز ضد احتقان های موضعی و سیستمیک، آنتی هیستامین، استروئید موضعی و آنتی بیوتیک پاسخ می دهند ولی اکثرا بیماران به جراحی نیاز پیدا می کنند]4[.
1-6 عوارض سینوزیتعوارض سینوزیت ندرتا بروز می کنند، با این حال می توانند جدی و بعضی اوقات تهدیدکننده حیات باشند. این عوارض ممکن است در اثر گسترش عفونت به صورت موضعی و یا هماتوژن به وجود آیند. شیوع این عوارض حدود یک در 10000 مورد سینوزیت در سال تخمین زده شده است و بیشتر در زمینه بیماری سینوس های فرونتال و اسفنوئیدال دیده می شود که شامل موارد زیر می باشد:
عفونت دور چشم[37] یا سلولیت دور چشم که عمدتاً به علت اتموئیدیت هستند و در بچه ها شایع تر است.
ترومبوز سینوس کاورنو[38]
سینوزیت راجعه یا مزمن (عفونت هم زمان سینوس های ماگزیلاری، فرونتال و اسنفوئید)
آبسه اپی دورال، آمپیم ساب دورال، آبسه های مغزی
مننژیت
موکوسل یا موکوپیوسل (ضایعات سیستیک و مزمن در سینوس ها که ندرتا بروز می کنند)
استئومیلیت استخوان فرونتال (تومور پاتس پافی[39])
سپتی سمی[40]]65[.
1-7 مشخصات باکتری های مورد آزمایش1-7-1 مشخصات کلی استرپتوکوک هاباکتری های جنس استرپتوکوک، کوکوسی های گرم مثبت با اندازه تقریبی 1-5/0 میکرون هستند که با آرایش زنجیره ای یا دو تایی در کنار یکدیگر قرار می گیرند]6[.
ارگانیسم های این جنس فاقد فلاژله و تحرک هستند و اندوسپور تولید نمی کنند. برخی از سوش های جوان کپسول دار هستند. این جنس به طور وسیعی در طبیعت وجود دارد و به عنوان بخشی از فلور طبیعی در مخاط دستگاه تنفسی، سیستم گوارشی و ادراری تناسلی یافت می شود]6[.
استرپتوکوک ها گروه ناهمگونی از باکتری ها هستند که سیستم طبقه بندی واحدی برای تقسیم بندی آنها وجود ندارد. این جنس حاوی 27 گونه است و مفیدترین سیستم نامگذاری که برای تقسیم بندی استرپتوکوک های بتا همولیتیک استفاده می شود سیستم گروه بندی لانسفیلد[41] است که در آن گروه های A تا U تعیین شده است]6[.
جنس استرپتوکوک بی هوازی اختیاری است، رشد باکتری ها و قدرت همولیز در مجاورت فشار 10 درصد دی اکسیدکربن تسریع می شود. درجه حرارت اپتیمم رشد در حدود ℃ 37 است اما انتروکوک ها در محدوده ℃45-15 به خوبی رشد می کنند. استرپتوکوک ها در محیط های کشت معمولی مانند آگار خون دار توانایی رشد دارد. بعد از 24 ساعت کلنی های کوچکی به اندازه mm1-5/0 را به شکل محدب، خاکستری مات و حاشیه منظم تولید می کند. در اطراف کلنی ها انواع همولیز آلفا، بتا و گاما مشاهده می شود که اساس یکی از روش های تقسیم بندی در جنس استرپتوکوک است. تست ها کاتالاز و اکسیداز در جنس استرپتوکوک منفی است و از تست کاتالاز برای تفکیک این جنس از جنس استافیلوکوک استفاده می شود. توانایی ئیدرولیز قندها در شناسایی برخی از گونه های درون این جنس کاربرد دارد. استرپتوکوک ها حاوی توکسین ها و آنزیم هایی هستند که عمده ترین آنها شامل توکسین اریتروژن[42]، هیالورونیداز[43]، استرپتوکیناز[44]، دزاکسی ریبونوکلئاز[45] است]6[. 1-7-1-1 استرپتوکوک پیوژن استرپتوکوک گروه A که به نام استرپتوکوک پیوژن یا تب زا نامیده می شود کوکسی هایی به شکل کروی یا بیضوی دارد که به صورت زنجیری قرار می گیرد. این باکتری ها عمود بر محور طولی زنجیره تقسیم می شود(شکل 1-2).
شکل 1-2 استرپتوکوک پیوژن رشد یافته در کشت خون (کوکسی های گرم مثبت در زنجیره ها) نشان داده شده اند. (بزرگنمایی 1000×)در اطراف کلنی های آن همولیز از نوع بتا به صورت حاشیه واضحی مشاهده می شود. بیشتر سویه های گروه A کپسول های ساخته شده از اسید هیالورونیک تولید می کنند، این کپسول ها به ویژه در محیط های کشت تازه دیده می شوند. آنها مانعی برای فاگوسیتوز محسوب می گردند. این کپسول به پروتئین اتصالی به اسید هیالورونیک CD44، بر سطح سلول های اپتلیال انسان متصل می شود. اتصال این کپسول با این ماده باعث تخریب اتصالات بین سلولی می شود تا ارگانیسم با این که در اپیتلیوم نفوذ می کند، خارج سلولی بماند. دیواره سلولی استرپتوکوک پیوژن از پروتئین ها ( آنتی ژن های M ، T و R )، کربوهیدرات ها (خاص هر گروه ) و پپتیدو گلیکان تشکیل شده است]42[.
مژک های شبیه مو از کپسول استرپتوکوک های گروه A خارج می شوند. قسمتی از مژک ها از پروتئین M ساخته شده است و اسید لیپوتئی کوئیک [46]آنها را می پوشاند. این ماده در اتصال استرپتوکوک ها به سلول های اپیتلیالی نقش مهمی دارد]42[.
1-7-1-1-1 بیماری زاییبیش از 90 درصد عفونت های استرپتوکوکی مربوط به استرپتوکوک پیوژن است. عامل شایع عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و پوست در کودکان است و علت کمتر شایع سلولیت اطراف رکتوم، واژینیت، سپتی سمی، پنومونی، آندوکاردیت[47]، استئومیلیت[48]، آرتریت چرکی[49]، میوزیت[50] و سلولیت می باشد. این ارگانیسم ها منجر به عناوین خاص کلینیکی (مخملک و باد سرخ می گردد و همین طور سندروم شوک توکسیک[51] از آن جمله است(. استرپتوکوک گروهA علت 2 عارضه بالقوه خطرناک غیر عفونی مثل تب رماتیسمی[52] و گلومرولونفریت[53] حاد می باشد]18[.
1-7-1-1-2 تست های تشخیصیبرای این منظور ابتدا نمونه مجهول روی محیط کشت داده شده و برای مدت 48-24 ساعت در حرارت ℃ 37 انکوبه می کنیم ؛ پس از بررسی کلنی ها و همولیز بتا که به صورت حاشیه واضحی است، آزمایش های تاییدی به شرح زیر انجام می گیرد:
آزمون تعیین حساسیت به دیسک باسیتراسین[54]: برای انجام این تست، دیسک باسیتراسین در سطح محیط کشت خوندار و بر روی کشت خالص ارگانیسم قرار داده می شود و پلیت برای مدت 24 ساعت در دمای ℃ 37 نگهداری می شود وسپس از نظر تولید هاله ممانعت از رشد مورد بررسی قرار می گیرد. وجود هاله ممانعت از رشد به منزله حساس بودن در برابر باسیتراسین و بیانگر استرپتوکوک پیوژن می باشد]6[.
تست ئیدرولیز PYR[55]: مقداری از کلنی استرپتوکوک را بر روی کاغذ صافی آغشته به PYR منتقل کرده سپس معرف تست را به میزان 1 قطره اضافه کرده و به مدت 5 دقیقه از نظر ظاهر شدن رنگ قرمز بررسی می کنیم. رنگ قرمز به معنی مثبت بودن تست و توانایی ئیدرولیزPYR است. این تست در استرپتوکوک گروه A و انتروکوک مثبت است]6[.
1-7-1-1-3 درماندرمان فارنژیت[56] استرپتوکوکی اهمیت زیادی در پیشگیری از ابتلا به تب روماتیسمی دارد. پنی سیلین آنتی بیوتیک انتخابی در تمامی عفونت های استرپتوکوکی است. در موارد آلرژی به پنی سیلین از اریتروماسین، کلیندامایسین[57] و سفالکسین[58] استفاده می شود]6[.
1-7-1-2 استرپتوکوک پنومونیه
استرپتوکوک پنومونیه یا پنوموکوک دیپلوکوک های گرم مثبت هستند که اغلب شکل لانست[59] دارند یا زنجیره ای قرار می گیرند( شکل 1-3) ]42[.
شکل 1-3 رنگ آمیزی گرم از خلط که در آن استرپتوکوک پنومونیه به صورت دیپلوکوک های گرم مثبت به شکل لانست دیده می شوند. (بزرگنمایی 1000×)پنوموکوک ها یک کپسول پلی ساکاریدی دارند که تعیین نوع را با آنتی بادی های اختصاصی سرمی امکان پذیر می سازند. پنوموک ها توسط عوامل فعال سطحی مانند نمک های صفراوی به راحتی تخریب می شوند و عوامل فعال سطحی احتمالا موجب کنار زدن یا غیر فعال شدن مهار کننده های اتولیزین های دیواره سلولی می شوند. پنوموکک جز فلور طبیعی دستگاه تنفسی فوقانی در 5 تا 40 درصد افراد هستند]42[.
پنوموکوک یک پرگنه کوچک گرد در محیط کشت ایجاد می کند که ابتدا حالت گنبدی دارد و بعدا دارای قسمت مرکزی مسطح با حاشیه برجسته می شوند. در آگار خونی آلفا همولیتیک هستند که رشد آن ها با اضافه کردن 5 تا 10 درصد دی اکسید کربن افزایش می یابد. بیشتر انرژی این باکتری از تخمیر گلوکز حاصل می شود این امر با تولید سریع اسید لاکتیک همراه است که رشد را محدود می کند. خنثی سازی محیط کشت با مواد قلیایی در فواصل معین موجب رشد زیاد می گردد]42[.
نمونه های پنوموکوکی که حجم زیادی کپسول تولید می کنند، پرگنه های موکوئیدی بزرگی ایجاد می نمایند. پس از تعداد کمی کشت متوالی خاصیت تولید کپسول از دست می رود زیرا تولید کپسول برای رشد باکتری بر محیط آگار ضروری نیست. با این وجود پنوموکوک ها اگر به موش تزریق شوند، دوباره کپسول تولید می کنند و بیماری زایی آنها افزایش خواهد یافت]42[.
1-7-1-2-1 تست های تشخیصیبرای این منظور ابتدا نمونه مجهول روی محیط کشت خون دار کشت داده شده سپس برای مدت 48-24 ساعت در دمای ℃ 37 در شرایط 10-5 درصد دی اکسید کربن انکوبه و پس از بررسی کلنی، آزمایش های تاییدی به شرح زیر انجام می پذیرد:
تست حلالیت در صفرا: آنزیمی به نام آمیداز[60] در پوشش سلولی پنوموکوک وجود دارد که در مجاورت نمک های صفراوی فعال شده و اتصال میان ان- استیل مورامیک اسید و ال- آلانین را می شکند. بنابراین مجاور کردن پنوموکوک با آنزیم های صفراوی موجب لیز و تخریب باکتری می شود]6[
آزمون تعیین حساسیت به دیسک اوپتوشین[61]: برای این منظور دیسک اوپتوشین را روی سطح محیط کشت آگار خون دار بر روی کشت خالص ارگانیسم قرار داده وپس از انکوبه کردن آن به مدت 24 ساعت در دمای ℃ 37 و فشار 10-5 درصد دی اکسید کربن از نظر هاله ممانعت از رشد مورد بررسی قرار می گیرد. پنوموکوک به اوپتوشین حساس است]6[.
واکنش کوئلانگ[62]: برای انجام این تست از آنتی سرم های پلی والان استفاده می شود. نمونه تازه خلط یا سوسپانسیون ارگانیسم در سطح لام قرار داده شده و با آنتی سرم مجاور می شود. سپس زیر میکروسکوپ از نظر تشکیل هاله شفاف بررسی می گردد]6[.
1-7-1-2-2 بیماری زایی
استرپتوکوک پنومونیه یک پاتوژن بسیار مهم است که سالانه بیش از یک میلیون کودک را در سراسر جهان می کشد. بیماری ناشی از پنوموکوک در کودکان شایع و اغلب شدید است که سندروم های مختلف کلینیکی دارد. پنومونی تهدید کننده حیات، باکتریمی، مننژیت، اوتیت[63]، برونشیت[64]، سینوزیت و دیگر بیماری های عفونی]18[.
1-7-1-2-3 درمانپنی سیلین G آنتی بیوتیک انتخابی است. در موارد آلرژی به پنی سیلین از سفالوسپورین ها، اریترو مایسین و یا کلرامفنیکل[65] استفاده می شود. پنی سیلین در دوز های بالا در درمان عفونت های پنومونی موثر است اما در درمان مننژیت تاثیری ندارد. سفتی زوکسیم[66] در مبتلایان به مننژیت کاربرد دارد]6[.
مقاومت آنتی باکتریال پنوموکوک یک مشکل سلامت عمومی است که 30-5 درصد نمونه های در سراسر دنیا مقاومت چند دارویی MDR (مقاومت به بیش از 3 کلاس آنتی بیوتیک ها ) دارند. واکنش کنژوگه پلی ساکارید، پروتئین ضد پنوموکوک که برای شیر خواران تهیه شده در کنترل بیماری توسط سروتیپ های بیماری زای اختصاصی واکسن موفقیت آمیز می باشد. بنابراین تکامل واکسن و توزیع آن بهترین راه در کنترل این بیماری کشنده کودکی می باشد]6[.
1-7-2 مشخصات کلی استافیلوکوک هااستافیلوکوک ها کوکسی های گرم مثبت به قطر 5/1-5/0 میکرون هستند که به صورت نا منظم شبیه به خوشه انگور در کنار یکدیگر آرایش می یابند. فاقد فلاژله هستند بنابر این تحر ک ندارند. اندوسپور نیز تولید نمی کنند. برخی از سوش ها لایه لعابی شبه کپسولی یا کپسول دارند. به طور گسترده ای در طبیعت، آب و خاک و هوا پراکنده اند و جایگاه طبیعی آنها سطح بدن پستانداران است. بی هوازی اختیاری هستند و در روی محیط کشت معمولی مثل آگار خون دار و آگار غذایی رشد می کنند. درجه حرارت اپتیمم رشد آن در حدود ℃ 37 است اما در محدوده ℃ 46-6 رشد می کنند. بعد از 24 ساعت کلنی های کروی، محدب، سطح صاف و حاشیه منظم با قوام کره ای به وجود می آورند. قادر به تولید مواد رنگین (پیگمان) می باشند که این پیگمان ها از سفید تا زرد تند است. بهترین شرایط تولید پیگمان در زمان نگهداری باکتری در دمای ℃37 و سپس در دمای ℃ 22 و شرایط هوازی است. استافیلوکوک های پاتوژن اغلب قادر به همولیز گلبول های قرمز هستند و می توانند پلاسمای تازه را منعقد نمایند و بسیاری از قند ها را تخمیر می کنند. استافیلوکوک ها به سرعت نسبت به بسیاری از دارو ها مقاوم شده و در زمینه درمان مشکلات فراوانی به بار می آورند. این جنس از باکتری ها در محیط هایی با غلظت بالای نمک مانند محیط شاب من[67] یا محیط مانیتول سالت آگار[68] حاوی 5/7 درصد نمک و 1درصد مانیتول رشد می کنند و حاوی توکسین ها و آنزیم هایی هستند که عمده ترین آنها شامل هیالورونیداز[69]، لوکوسیدین[70]، کوآگولاز [71]، انتروتوکسین[72] است]6[.
1-7-2-1 استافیلوکوک اورئوسیک کوکسی غیر متحرک با قطر 8/0-1/0 میکرون است که در سه محور تقسیم شده و خوشه هایی انگوری شکل شامل دانه هایی نامنظم از سلول را تشکیل می دهد(شکل 1-4).
شکل 1-4 رنگ آمیزی گرم استافیلوکوک اورئوس که کوکسی های گرم مثبت را به صورت دوتایی، چهارتایی و خوشه ای نشان می دهد. (بزرگنمایی 1000×)مهم ترین بیماری زای انسان است که اغلب سوش های آن لیزوژن هستند و بر اساس حساسیت به فاژ در سه گروه ( І، П، Ш ) قرار می گیرد که معمولا سوش های گروه П همراه با عفونت های پوستی هستند و تولید توکسین های روده ای منحصر به فاژ گروه Ш می باشد]42[.
اغلب سوش های استافیلوکوک اورئوس کلنی هایی به رنگ زرد طلایی دارند که مربوط به پیگمان های کاروتنوئید است. توانایی تخمیر قند مانیتول را نیز دارد که موجب تغییر رنگ محیط از قرمز به زرد می شود. در محیط کشت خون دار همولیز بتا ایجاد کرده و توانایی منعقد کردن پلاسمای خرگوش یا انسان را دارد که این ویژگی مربوط به داشتن آنزیم کوآگولاز است. تعداد کمی از سوش ها، یک کپسول یا لایه چسبنده تولید می کنند که ویرولانس ارگانیسم را افزایش می دهد]42[.
1-7-2-1-1 تست های تشخیصی
برای این منظور ابتدا نمونه مجهول روی محیط کشت داده شده و برای مدت 48-24 ساعت در حرارت ℃ 37 انکوبه می گردد. سپس آزمایش های تاییدی به شرح زیر انجام می پذیرد:
تست کوآگولاز: کلنی میکروب را با 5/0 میلی لیتر پلاسمای سیتراته مجاور می کنیم و آن را به مدت 2-4 ساعت با دمای ℃ 37 انکوبه می کنیم. در صورت منعقد شدن پلاسما تست مثبت بوده و احتمال وجود اورئوس می رود.
محیط اختصاصی مانیتول سالت آگار: پس از کشت باکتری، پلیت را برای مدت 24-18 ساعت در حرارت ℃ 37 انکوبه می کنیم. وجود کلنی های زرد همراه با هاله زرد رنگ بیانگر وجود استافیلوکوک اورئوس است]6[.
1-7-2-1-2 بیماری زاییاستافیلوکوک اورئوس، دومین علت شایع در عفونت های بیمارستانی و مسئول حدود 80 درصد از عفونت های چرکی و اغلب عفونت های پوستی است که منجر به فولیکولیت[73]، کورک یا دمل[74]، سندروم فلسی شدن پوست[75]، پنومونی، آرتریت، باکتریمی و اندوکاردیت می شود. علاوه بر این، عامل مهمی در عفونت های پس از سوختگی است. در حدود 50-30 درصد از اشخاص طبیعی ناقل استافیلوکوک اورئوس در سوراخ های قدامی بینی هستند که رده های لوکالیزه می تواند سبب سینوزیت و آبسه های چرکی می گردد]6[.
بیماری های ناشی از توکسین این باکتری شامل مسمومیت غذایی و سندروم شوک سمی توسط بعضی گونه های اورئوس صورت می گیرد. از طرفی استاقیلوکوک اورئوس سبب سینوزیت در کودکانی که سیستیک فیبروز و یا نقص عملکرد لوکوسیت داشته می گردد و ممکن است تنها کانون عفونت در کودکان با سندروم شوک سمی باشد]18[.
1-7-2-1-3 درماندر عفونت های شدید یا منتشر مانند باکتریمی، اندوکاردیت و پنومونی از پنی سیلین های مقاوم به بتالاکتاماز مانند کلوگزاسیلین[76]، نافسیلین[77] و یا متی سیلین[78] استفاده می شود و در عفونت هایی که در برابر این آنتی بیوتیک ها مقاوم هستند، ونکومایسین[79] تجویز می شود. در موارد عفونت های موضعی اساس درمان بر روی تخلیه آبسه های چرکی است]6[.
1-7-3 مشخصات کلی پسودوموناس هااعضای جنس پسودوموناس، باسیل های گرم منفی با اندازه ای در حدود 3-5/0میکرون هستند که به صورت منفرد، دوتایی و گاهی زنجیره های کوتاه در کنار یکدیگر آرایش می یابند. فلاژله دارند و متحرک هستند]6[.
اغلب حاوی پیلی هستند و لایه لعابی شبه کپسولی از جنس گلیکوکالیس[80] دارند. ساختمان پوششی سلولی این باکتری ها مشابه با باسیل های گرم منفی خانواده انتروباکتریاسه است]6[.
اعضای این جنس تمایل ویژه ای برای محیط های مرطوب دارند و به طور وسیعی در طبیعت، خاک، آب و گیاهان یافت می شوند. علاوه براین گاهی در پوست، گوش خارجی، سیستم تنفسی فوقانی و یا روده بزرگ اشخاص سالم نیز حضور دارند]6[.
جنس پسودوموناس، هوازی اجباری است و در محیط های آگار خون دار و آگار غذایی رشد می کند. در سطح محیط کشت خون دار بعد از 24 ساعت کلنی هایی به اندازه mm5-3، پهن با لبه های نازک و تیز، نمای ظاهری شیشه مات و با حاشیه همولیز بتا را به وجود می آورد]42[.
در سوش های کپسول دار کلنی ها به فرم موکوئید و ظاهری به رنگ سبز آبی یا سبز مایل به زرد با بویی شبیه به بوی گل یاس دارند. توانایی تخمیر قندها را ندارند و تست اکسیداز آنها مثبت است. این جنس از باکتری ها حاوی آنزیم ها و توکسین هایی هستند که عمده ترین آنها شامل اندوتوکسین[81] ، اگزوتوکسین A [82]، اگزوآنزیمS [83] و غیره می باشد]6[.
1-7-3-1 پسودوموناس آئروژینوزاپسودوموناس آئروژینوزا متحرک و استوانه ای شکل با اندازه تقریبی 2-6/0 میکرون می باشد. این ارگانیسم گرم منفی و به صورت منفرد، جفتی و گاهی در زنجیره های کوتاه وجود دارد(شکل 1-5).
شکل 1-5 رنگ آمیزی گرم پسودوموناس آئروژینوزا که به شکل باسیل هایی با اندازه 2-6/0 نشان داده شده است. (بزرگنمایی 1000×)بعضی از سویه ها خون را همولیز می کنند. پسودوموناس آئروژینوزا پرگنه صاف و گرد با رنگ فلوئورسنتی سبز ایجاد می کند. این باکتری اغلب رنگدانه غیر فلوئورسنتی آبی رنگی به نام پیوسیانین[84] تولید می کند که به داخل آگار منتشر می شود. بسیاری از سویه ها ی این باکتری همچنبن رنگدانه فلوئورسنتی پیووردین[85] ایجاد می کنند که به آگار رنگ سبز می دهد. بعضی از سویه ها رنگدانه قرمز تیره پیوروبین[86] یا رنگدانه سیاه پیوملانین[87] تولید می کنند. در واقع پسودوموناس آئروژینوزا چندین نوع پرگنه در محیط کشت ایجاد می کنند که ممکن است فعالیت های بیوشیمیایی و آنزیمی مختلف و الگوهای حساسیت دارویی متفاوت داشته باشند]42[.
این باکتری در دمای ℃37 تا 42 به خوبی رشد می کند. رشد آن در دمای ℃ 42 به افتراقش از سایر گونه های فلوئورسنت پسودوموناس کمک می کند. این باکتری قادر به تخمیر کربوهیدرات ها نیست اما بسیاری از نژادهای آن گلوکز را اکسید می کند]42[.
1-7-3-1-1 تست های تشخیصیتشخیص قطعی عفونت های پسودومونایی از طریق کشت و جداسازی ارگانیسم ها است. نمونه ها سپس در محیط کشت خون دار و محیط EMB تلقیح می شود و بعد از 24 ساعت کلنی ها در سطح محیط کشت رشد می کنند.
پسودوموناس به لحاظ مثبت بودن تست اکسیداز و اکسیداسیون قند گلوگز از ارگانیسم های خانواده انتروباکتریاسه مجزا می شود. و سپس آزمایش تاییدی محیط افتراقی O-F [88] به شرح زیر انجام می شود:
محیط افتراقی O-F: باکتری ها در دو لوله مجزای محیط کشت O-F تلقیح می شوند. در سطح یکی از لوله ها پارافین اضافه می شود تا اینکه یک محیط بی هوازی فراهم گردد. سپس در دمای ℃ 37 برای 24 ساعت نگهداری می شوند. از آن جایی که پسودوموناس آئروژینوزا توانایی تخمیر قند را نداشته ؛ آن را از راه اکسیداسیون مصرف می کند بنابر این در لوله ای که شرایط هوازی وجود داشته و سطح آن توسط پارافین پوشانده نشده محیط کشت از سبز به زرد تغییر می یابد نشان دهنده پسودو موناس آئروژینوزا است]6[.
1-7-3-1-2 بیماری زایی
پسودوموناس آئروژینوزا دومین علت شایع عفونت های سوختگی بعد از استافیلوکوک اورئوس است و عامل شایع پنومونی، عفونت گوش و چشم و عفونت های بیمارستانی است که سبب مننژیت، آبسه های مغز، انتشار مجاورتی ماستوئیدیت [89]، سینوس های پوستی با مجرا، سینوزیت و باکتریمی می گردد]18[.
1-7-3-1-3 درمانعفونت های پسودوموناس آئروژینوزا در برابر اغلب آنتی بیوتیک های معمولی مقاوند اما آمینوگلیکوزید[90] ها و پنی سیلین های ضد پسودومونایی در درمان اغلب عفونت ها مفید هستند. سفالوسپورین های نسل سوم نیز فعالیت ضد پسودومونایی دارند]6[.
1-8 تاریخچه درمانی گیاهان داروییسابقه استفاده از گیاهان دارویی جهت درمان بیماری ها به تاریخ تولد بشر بر می گردد. در پی ناکامی های مختلف در بکار گیری داروهای مختلف شیمیایی و ظهور سویه های مقاوم جدید، بشر با بکارگیری دانش و تکنولوژی امروز دنیا، اقدام به تولید فراورده های دارویی با منشأ گیاهی نموده است]5[.
انسان های ماقبل تاریخ، ضمن جستجوی وسیله ای برای درمان بیماری ها و یا ضمن استفاده از گیاهان برای تغذیه و غیره، به انواعی برخورد می کردند که مصرف آن ها آثار درمانی مختلف داشت و این خود باعث شد که در طی زمانی طولانی به طور تصادفی گیاهانی با اثر مقوی معده، مخدر، مسهل و غیره کشف شود و از آن ها جهت درمان بیماری ها استفاده شود. قدیمی ترین کتاب درمانی چین که شامل شرح بیش از یکصد گیاه است به یکی از امپراطوران آن کشور نسبت داده می شود که حدود 2800 سال قبل از میلاد می زیسته است. یونانیان قدیم نیز از گیاهان مفید جهت درمان بیماری ها استفاده می کردند و حتی از انواع سمی آن اطلاع داشتند. بقراط و ارسطو به نقش گیاهان در طبابت و کاربرد آن ها واقف بودند. در قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان بنام و برجسته ایرانی همچون ابو علی سینا و محمد بن زکریای رازی موجب پیشرفت قابل توجهی در گیاه درمانی شدند. همچنین ابن بیطار خصوصیات بیش از 1400 گیاه دارویی را در کتاب خود جای داد. گیاه درمانی در کشور های غربی از اوایل قرون وسطی شروع به پیشرفت کرد و از قرن نوردهم کوشش همه جانبه ای جهت استخراج مواد مؤثره از گیاهان دارویی آغاز شد و تا کنون نیز این تلاش و کوشش ادامه دارد. امروزه در اکثر کشور های جهان به گیاهان درمانی توجه بسیاری می شود و پژوهشگران متعددی در این رشته مشغول به فعالیت می باشند]5[.
با رونق زندگی شهری و افزایش جمعیت به تدریج از مصرف گیاهان دارویی کاسته شده و داروهای صناعی دربسیاری موارد جایگزین آنها شده اند که البته با مصرف این داروها نیز مشکلاتی از قبیل مقاومت روز افزون درمیکروارگانیسم ها و کاهش تاثیر در اثر کاربرد مداوم ایجاد شده است. در سال های اخیر کاربرد گیاهان دارویی با توجه به عوارض و هزینه کمتر و سازگاری بیماران به این داروها و به لحاظ اثر های جانبی شناخته شده داروهای سنتتیک افزایش یافته است. در ایران نزدیک به هشت هزار گونه گیاهی می روید که اغلب این گیاهان می توانند دارای اثر های دارویی باشند]9[.
1-8-1 ویژگی های خاص تولید گیاهان داروییتنوع زیاد در گیاهان و گونه های دارویی وجود دارد.
شرایط زیست محیطی تأثیر شگرفی بر مواد مؤثره آن دارد.
قیمت شان ناپایدار و در تجارت آن ها رقابت جهانی وجود دارد]62[.
1-8-2 شکل های مصرف گیاهان داروییگیاهان دارویی عمدتا به فرم های زیر مصرف می شوند:
گیاه تازه
گیاه خشک شده یا کنسرو شده
به صورت فراوردی شده توسط حرارت
استحصال مواد مؤثره در صنعت
به صورت نانواسانس در مقیاس آزمایشگاهی که هنوز در مراحل ابتدایی است]6[.
1-9 ویژگی های گیاهان دارویی مورد آزمایش1-9-1 گیاه درمنه[91]نام گیاه: درمنهنام عربی: شیح[92]تیره: کاسنی[93]نام علمی: Ar–isia sieberi Besserگیاه درمنه با نام علمی Ar–isia sieberi Besser از تیره کاسنی گیاهی به ارتفاع 20 تا40 سانتی متر با برگ های منقسم به قطعات ریز و دارای کرک سفید در قاعده ساقه و برگ های کوچک بدون کرک در بخش بالایی ساقه است. گل ها به صورت گل آذین کاپیتول بوده که در ابتدا مایل به سبز است و به تدریج زرد قهوه ای می شود. بوی آن ها معطر و طعم آن ها تلخ است(شکل 1-6)]5[.
در قرون وسطی درمنه گیاهی جادویی قلمداد می شد. از این گیاه برای دور کردن حشرات و بید در باغ ها استفاده می کردند. در زمان باستان از درمنه برای جلوگیری از آسیب های شیطان و حیوانات وحشی در سفر استفاده می کردند]14[.
شکل 1-6 گیاه درمنهاین گیاه در قسمت های شمالی ایران، به خصوص استان گلستان، مازندران و آذربایجان می روید. درمنه بومی اروپا، آسیا و شمال افریقاست ولی در حال حاضر در شمال امریکا نیز گسترش یافته است]14[.
1-9-1-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهقسمت هوایی و به خصوص برگ های گیاه درمنه حاوی اسانس می باشد که از اسانس این گیاه در عطر سازی و معطر ساختن نوشابه، غذا و مواد آرایشی استفاده می شود. بررسی آنالیز اسانس این گیاه نشان می دهد که حاوی ترکیبات گوناگونی همانند اسکوپودرنیول[94]، اسکوپوفارنول[95]، سیمن[96]، سابینن[97]، سینئول[98]، لینالئول[99]، ائوژنول[100]، برنئول[101]، فارنزول[102]، استر و الکل و چندین سزکویی ترپن و ترکیبات دیگر می باشد]68[.
1-9-1-2 خواص درمانیاز خواص درمانی گیاه درمنه می توان به فعالیت ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد کرم، تقویت کننده معده، صفرا آور، کاهش دهنده قند خون آن اشاره کرد]5[.
1-9-2 گیاه اسطو خودوس[103]نام گیاه: اسطوخودوس
نام عربی: لونده اصلیه، خزامی
تیره: نعناع[104]
نام علمی: Lavandula angustifolia Millگیاه اسطوخودوس با نام علمی Lavandula angustifolia Mill گیاهی است از تیره نعناعیان که یکی از گیاهان معطر و دائمی با بوته ای به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر با ساقه هایی چهار گوش که در قسمت های پایین، چوبی می شود. برگ های آن متقابل، باریک و دراز، نوک تیز به رنگ سبز و گلهای آن که در فاصله ماه های خرداد و تیر ظاهر می شود؛ دارای رنگ آبی و وضع فراهم به تعداد 3 تایی با فواصل نسبتا زیاد، در قسمت های انتهایی شاخه های گل دار است (شکل1-7)]10[.
قسمت مورد استفاده این گیاه سر شاخه های گل دار و یا منحصرا گل های آن است. گل های لاواند، بوی معطر و مطبوع دارد و اگر بین انگشتان فشرده شود بوی آن قوی تر می گردد. طعم آن کمی تلخ و با احساس گرما همراه می باشد]10[.
شکل 1-7 گیاه اسطوخودوسبا وجودی که این گیاه در بسیاری از نقاط جهان مخصوصا جنوب فرانسه، مناطق مدیترانه و در تورنتو می روید، ولی چون اسانس آن از مصرف بالایی در صنایع داروسازی و آرایشی و بهداشتی برخوردار است، امروزه در برخی از کشورها نیز به طور گسترده کشت می شود]75,66[.
1-9-2-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهاسانس این گیاه از تقطیر سر شاخه های گل دار آن به دست می آید، مایعی است بی رنگ یا زرد کم رنگ یا زرد مایل به سبز و دارای بوی معطر مشخص با طعمی نسبتا تلخ و تند است]75,66[.
این اسانس به هر نسبتی در الکل 90 درجه، اتر، روغن های ثابت و اسانس ها حل می شود و اگر به نسبت مساوی با سولفور کربن مخلوط گردد، محلول کدر ایجاد می کند. وزن مخصوص آن بین 884/0 و 892/0 در گرمای 20 درجه است]10[.
قسمت عمده اسانس شامل لینالول[105]، کامفور[106]، 1-8 سینئول[107]، لینالول استات[108]، بورنئول[109]، آلفا تریپنول[110] و بتا اورنئول[111] است که از این میان لینالول و 1-8 سینئول بیشترین ترکیب اسانس را تشکیل می دهند]59,15[.
1-9-2-2 خواص درمانیدر طب سنتی، این گیاه به صورت خوراکی در درمان سر درد، میگرن، درد های معده ناشی از ناراحتی های عصبی و حالات هیجانی و به صورت موضعی در درمان درد های رماتیسمی کاربرد داشته و در فراورده های آرایشی و بهداشتی به عنوان معطر کننده استفاده می شود]75,66[.
1-9-3 گیاه دارچین[112]نام گیاه: دارچین
نام عربی: دارصینی[113]، قرفه[114]، سلیخه[115]
تیره: برگ بو[116]
نام علمی: Cinnamomum verum J. S. Persl
گیاه دارچین با نام علمی Cinnamomum verum J. S. Persl گیاهی از تیره برگ بو، همیشه سبز، با بوی معطر و مطبوع به صورت درختی کوچک به ارتفاع 5 تا 7 متر با برگ هایی به وضع تقریبا متقابل، بیضوی دراز، نوک تیز، کامل، بی کرک، صاف و شفاف در سطح فوقانی پهنک و غبار آلود در سطح تحتانی آن دارد.
گل های آن که در فاصله ماه های بهمن تا اوایل فروردین ظاهر می شود، منظم، نر-ماده، به رنگ سفید مایل به زرد و مجتمع به صورت خوشه منشعب می باشد. هر گل آن را پوششی مرکب از 6 کاسبرگ پایا در دو ردیف قرار می گیرد و درون آن ها 12 پرچم در 4 ردیف به نحوی جای دارد که مجموعا در 3 ردیف دیده می شوند زیرا که خارجی ترین ردیف پرچم ها، ظاهر زبانه ای و وضع غیرزایا دارد (شکل 1-8) ]10[.
مادگی گل های آن دارای تخمدانی یک خانه است وپس از رسیدن به میوه ای به صورت سته و بی رنگ قهوه ای مایل به آبی تبدیل می گردد که همیشه با کاسه ونهنج گل همراه است. قسمت گوشت دار میوه نیز رنگ مایل به سبز دارد ودرون آن دانه ای با مغز روغنی مشاهده می گردد. پوست خشک شده دارچین به صورت قطعات لوله ای شکل در بازرگانی عرضه می شود. سطح خارجی آن رنگ حنایی ولی سطح داخلی آن رنگ تیره و قهوه ای دارد. بوی آن مطبوع، طعم آن ها معطر، گرم، ملایم و کمی شیرین است ولی به تدریج تند و سوزاننده می شود]10[.
این درخت در سیلان و هندوستان می روید و به علاوه پرورش می یابد. تکثیر آن به سهولت با کاشتن دانه یا به طریقه قلمه زدن و خوابانیدن شاخه ای از درخت صورت می گیرد]10[.
شکل 1-8 گیاه دارچین
شکل 1-9 چوب و پودر دارچین1-9-3-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهدارچین سیلان دارای آمیدون و موسیلاژ، تانن، یک ماده رنگی، اکسالات کلسیم، قند، مانیت، سینامومین[117]، اسانس و رزین است]10[.
اسانس دارچین که تنها قسمت مهم دارچین است به مقدار یک درصد در پوست گیاه مذکور وجود دارد و از تقطیر آن با آب نیز حاصل می شود. این اسانس در صورت تازه بودن به رنگ زرد روشن است ولی به مرور زمان به علت اکسید شدن، به رنگ های زرد طلایی و سپس قهوه ای مایل به قرمز در می آید. وزن مخصوص آن در گرمای 15 درجه بین 024/10 و 040/1 است. به مقدار کم در آب ولی به هر نسبتی در الکل 90 درجه، اتر و کلروفرم حل می گردد. بوی آن مطبوع و طعمش ملایم و گرم است]10[.
قسمت اعظم این اسانس را آلدهید سینامیک[118] به وزن 65 تا 75 درصد تشکیل می دهد به علاوه دارای لینالول، ارتومتوکسی سینامیک آلدهید[119]، بتا کاریوفیلین[120]، 1-8 سینئول[121]، اوجنول[122] و ترکیبات دیگر است]69[.
فعالیت ضد میکروبی دارچین به دلیل حضور آلدئید سینامیک می باشد که در سیستم های زیستی میکروارگانیسم ها دخالت کرده و مانع رشد آن ها می شود]69[.
آلدئید سینامیک از طریق اتصال گروه کربونیلی به پروتئین باکتری ها و ممانعت از دکربوکسیلاسیون اسید های آمینه خاصیت ضد میکروبی خود را اعمال می کند. آلدهید سینامیک یا فنیل آکرولئین[123] و یا سینامال[124] به فرمول و به وزن مولکولی 15/132 است. در بعضی اسانس ها مانند اسانس دارچین سیلان و دارچین چین[125] به مقدار زیاد وجود دارد و استخراج می شود. استخراج آلدئید سینامیک به صورت مایعی روغنی و به رنگ مایل به زرد است؛ بوی قوی دارچین دارد. وزن مخصوص آن در گرمای 25 درجه معادل 048/1 است. در حرارت 5/7- درجه نیز انجماد پیدا می کند. در 700 قسمت آب و در حدود 7 حجم الکل 60 درجه حل می شود. در الکل، اتر، کلروفرم و روغن ها نیز محلول است. آلدهید سینامیک، به علت بوی مطبوعی که دارد در عطر سازی مورد توجه است]10[.
1-9-3-2 خواص درمانیگیاه دارچین دارای خواصی همچون ضد درد، ضد باکتری، بی حس کنندگی، ضد اسهال، ضد تهوع، ضد هیستامین، ضد تب، ضد لوسمی، کاهش دهنده پر فشاری خون، دارای خاصیت تقویت کننده اعمال هضم و جریان گردش خون است]10[.
1-9-4 گیاه مورد یا مورت[126]نام گیاه: مورد یا مورت
نام عربی: مرسین، حمبلاس، آس-قمام
تیره: مورد[127]
نام علمی: Myrtus communis L.
گیاه مورد با نام علمی Myrtus communis L. درختچه ای کوچک به ارتفاع ساقه 1-3 متر می باشد ولی در آب و هوای مساعد به ارتفاع بیشتر نیز می رسد.
دارای برگ هایی همیشه سبز، پایا، متقابل، ساده، نوک تیز، عاری از تار و دندانه، چرمی، به رنگ سبز تیره و معطر می باشد. طول برگ های آن 1 تا 4 سانتی متر (گاهی بیشتر) و عرض آن ها 5/0 تا 1 سانتی متر است به علاوه اگر دقت شود، نقاط کوچک و شفافی در سطح برگ های آن مشاهده می گردد. گل های نسبتا درشت و زیبای مورد، رنگ سفید و بوی مخصوص دارند و در اردیبهشت تا تیر ظاهر می شوند؛ پیدایش گل ها به صورتی است که مانند برگ ها وضع متقابل داشته در کناره آن ها به ساقه می پیوندند. هر گل آن، 5 گلبرگ مساوی به وضع گسترده دارد به طوری که وجود این حالت باعث می گردد که پرچم های متعدد و فراوان گل، تا انتهای میله و محل اتصال میله به نهنج، به صورت دسته ای از تار های بلند و ظریف رؤیت گردند و منظره بسیار زیبا به گل داده شود.
میوه آن به صورت بیضوی یا مدور به بزرگی یک نخود به رنگ سیاه مایل به آبی به ندرت سفید و دارای طعمی گس و رزینی است. پوست ساقه به صورت قطعات از آن جدا و مانند تمام قسمت های گیاه، بوی معطر از آن استشمام می شود. بر روی ساقه مورد برجستگی هایی به نام گال[128] به وجود می آید که از آن در مصارف درمانی استفاده می گردد (شکل 1-10)]8[.
شکل 1-10 گیاه مورد مورد درختچه ای است که از قدیم الایام مورد شناسایی ایرانیان بوده است. یونانیان قدیم و ملل دیگر برای آن احترام خاص قائل بودند و برگ های با دوام و پایای آن را سمبل عشق و ابدیت می دانسته اند. و از طرفی از قدیم الایام از آن به عنوان یک ضد عفونی کننده استفاده به عمل می آوردند]33[.
گیاه دارویی مورد در ایران از پراکنش بسیار خوبی برخوردار است و درگیلان، کرمانشاه، خوزستان، کرمان، بلوچستان، خراسان، یزد، چهار محال بختیاری و لرستان دیده می شود]8[.
1-9-4-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهبرگ مورد دارای تانن، مواد رزینی و تلخ، کامفن و 30 درصد اسانس است. میوه گیاه دارای تانن، اسانس، مواد رزینی، قند های مختلف و اسید های آلی نظیر اسید مالیک و اسید سیتریک است]8[. دانه مورد دارای ماده روغنی است که از اولئین[129]، لینولئین[130]، میریستین[131] و پالمتین[132] تشکیل می یابد. برجستگی های روی ساقه مورد که گال نام دارد تانن فراوان دارد.
از برگ مورد بر اثر تقطیر با بخار آب، نوعی اسانس تهیه می شود که بازده آن 300 گرم اسانس برای هر 100 کیلوگرم برگ است. اسانس مورد مایعی به رنگ زرد مایل به سبز و دارای بوئی مطبوع و وزن مخصوصی بین 895/0 و 920/0 است و در 2 قسمت الکل 80 درجه نیز حل می شود. اسانس مورد دارای دیپانتن[133]، لیمونن[134]، آلفا پینن، بتا پینن، سابینن، سینئول و لینول است. میرتول[135] مایعی بی رنگ یا مایل به زرد، دارای بوی مطبوع شبیه تربانتین[136]، اوکالیپتوس است و به مقدار زیاد در الکل و اتر حل می شود در هنگام تقطیر و در دمای بین 160-170 ماده ای بنام میرتول از آن بدست می آید. میرتنول[137] مایعی است روغنی و معطر که در هنگام تقطیر در درجات گرمای بالاتر از 180 درجه حاصل می شود]8,35[.
1-9-4-2 خواص درمانیاین گیاه به دلیل دارا بودن خواص ضد التهابی، ضد ویروسی، ضد باکتریایی و گند زدایی بسیار مورد توجه است]48[.
مورد به صورت موضعی در درمان تبخال تیپ 1 و 2 به عنوان آنتی سیتیک و در درمان التهاب مخاط بینی استفاده میشود. ضد احتقان، قابض، تقویت کننده، ضد عفونی کننده و ضد انگل است. به صورت خوراکی در ناراحتی های مجاری تنفسی، سینوزیت، سرفه های خشک به کار می رود و مصرف موضعی آن در بهبود زخم، مصرف خوراکی آن در درمان اختلالات سیستم گوارشی و مجاری ادرار کاربرد دارد]27[.
1-10 اسانس های گیاهیاسانس ها ترکیبات معطری هستند که در اندام های مختلف گیاه یافت می شوند. به علت تبخیر در اثر مجاورت هوا در حرارت عادی، آن ها را روغن های فرار یا اتری یا اسانس های روغنی می نامند. اسانس ها به طور کلی بی رنگ هستند؛ به خصوص هنگامی که تازه تولید شده باشند. ولی در اثر مرور زمان به علت اکسیداسیون رنگ آن ها تیره می شود. برای جلوگیری از این تغییرات باید اسانس ها را در مکان خنک، خشک و در ظرف های سر بسته از جنس شیشه نگهداری کرد. اسانس ها در الکل محلول و به میزان کمی در آب حل می شوند. اسانس ها بسته به نوع تیره های گیاهی ممکن است در اندام های ترشحی، گلبرگ ها، برگ ها یا تمام سلول های گیاه موجود باشند. اسانس ها ممکن است دارای خاصیت دور کنندگی حشرات باشند و بدین وسیله از خراب شدن گل ها و برگ ها جلوگیری کنند یا ممکن است به عنوان جلب کننده حشرات عمل کنند و بدین وسیله عمل گرده افشانی را تسهیل کنند]43[. بررسی پژوهشگران بر روی ترکیبات مشابهی که در اسانس گیاهان وجود دارد نشان می دهد که این ترکیبات فعالیت بیولوژیکی نسبتا خوبی دارند. با توجه به مصرف گیاهان دارویی در درمان خیلی از بیماری ها و رویکرد علم پزشکی و دامپزشکی به این حوزه و با توجه به اثرات مضری که داروهای شیمیایی بر بدن انسان و دام دارد روز به روز این اثرات سوء مشخص تر می گردد]36[. نتایج این پایان نامه و دیگر پژوهش های انجام شده دلالت بر اثرات گوناگون از جمله خواص ضد میکروبی این دسته از گیاهان دارد.
1-11 نانواسانس های گیاهیاسانس ها نسبت به داروهای شیمیایی زودتر تجزیه می شوند و برای بدن بی ضررتر هستند. خاصیت فرار بودن، قابلیت حلالیت پایین در آب و اکسید شدن آن ها باعث می شود که قبل از کاربرد اسانس ها در کنترل برخی از بیماری های انسان و یا حیوان به فکر یافتن تکنیک جدیدی بود تا کارایی ضد میکروبی اسانس ها را افزایش داد. یکی از مهم ترین راه ها فرمولاسیون و تغییراتی است که می تواند روی اسانس ها اعمال شود تا کیفیت و میزان تأثیر و فعالیت بیولوژیکی آن طولانی تر شود. لذا به منظور افزایش اثر بخشی ترکیبات مؤثره گیاهی به خصوص اسانس های گیاهی که اثرات ضد میکروبی بسیاری از آن ها به اثبات رسیده است و تأثیر آن ها در حداقل غلظت و با توجه به محدود بودن منابع گیاهی، فرمولاسیون های جدید داروها و ترکیبات گیاهی بر مبنای بهره وری از علم نانو مورد توجه جدی قرار گرفته اند. از مهم ترین فرمولاسیون های نانو می توان به نانو ژل یا نانوکپسول ها اشاره کرد. نانو کپسول ها پس از نانو ذرات دومین عنصر پایه در فناوری نانو محسوب می شوند. نانو کپسول ها انواع متنوعی دارند، نانو کپسول های پلیمری از جمله ترکیب هایی هستند که به دنبال فرایند پلیمریزاسیون هم زمان در اندازه ها و شکل های گوناگون تولید می شوند. انتخاب پلیمر ها بستگی به فاکتور های فیزیکی، شیمیایی، خواص بیولوژیکی اسانس، نحوه اثر، نحوه کاربرد و نوع محصول دارد تا باعث ایجاد توانایی رهایش کنترل شده و حفظ مواد مؤثره، افزایش تأثیر و فعالیت بیولوژیکی طولانی تر آن شود]54[.
1-11-1 کیتوزانبر اساس نتایج بدست آمده از مطالعات مختلف، کیتوزان یک بیوپلی ساکارید غیر سمی، طبیعی و قابل تجزیه بوده که از کیتین مشتق شده و پتانسیل لازم برای استفاده به عنوان ترکیب ضد میکروبی را دارد. کیتوزان دارای خاصیت ضد میکروبی قوی برعلیه طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها از جمله قارچ ها، باکتری های گرم مثبت و گرم منفی می باشد. عملکرد ضد میکروبی کیتوزان تابع عوامل داخلی مانند نوع کیتوزان، درجه استخلاف کیتوزان و همچنین عوامل خارجی از جمله نوع میکروارگانیسم، شرایط محیطی و حضور ترکیبات دیگر می باشد]12[. استفاده از کیتوزان در سیستم های غذایی باید بر اساس اطلاعات کافی در مورد خواص ضد میکروبی پیچیده این ترکیب باشد. تصویر 1-11 ساختار شیمیایی کیتوزان را نشان می دهد.
شکل 1-11 ساختار شیمیایی پلیمر کیتوزان کیتوزان یک کوپلیمر از گلوکز آمین و ان- استیل گلوکز آمین است که به وسیله ان- دی استیلاسیون کیتین از ضایعات خرچنگ و میگو تهیه می شود. اثرات ضد میکروبی، ضد سرطانی و کاهندگی کلسترول کیتوزان به اثبات رسیده است]1[.
ماده اولیه تولید کیتوزان، کیتین می باشد. این ترکیب اولین بار در سال 1811 توسط براکنت[138] از قارچ جداسازی شد و فونجین نامیده شد. کیتین بعد از سلولز، فراوان ترین پلیمر طبیعی است. کیتین ماده ای سخت با ساختار کریستالی و سفید رنگ است و ماده اصلی پوسته جانوران دریایی می باشد. کیتین یک پلی ساکارید فوق العاده قلیایی می باشد. به علت ساختار شیمیایی، خصوصیات و عملکرد های متفاوت باعث شده که تا کنون بیش از 3000 اختراع کاربردی از کیتین و کیتوزان و مشتقات آن ها به ثبت برسد]2[. این ترکیب پلیمری خطی از واحد های ان-استیل-دی گلوکز آمین ( ان-استیل-2 دئوکسی-دی-گلوکز پیرانوس) می باشد که توسط پیوند های D- به همدیگر متصل شده اند. وزن مولکولی آن ها بسیار بالا بوده و می تواند به 10 میلیون برسد. این ترکیبات در صنایع مختلف داروسازی، آرایشی، کشاورزی، صنایع غذایی، تولیدات گیاهی، پالایش آب، زیست فناوری، پزشکی و دامپزشکی، کاغذ سازی، پالایش فلزات سنگین، تغذیه حیوانات، شیمی فیبر و نساجی کاربرد دارند، شکل 1-12 ساختار مولکولی کیتین را نشان می دهد ]12[.
شکل 1-12 ساختار مولکولی کیتین 1-12 بررسی اثرات ضد میکروبی
اصولا ارزیابی اثر ضد میکروبی یک ماده، به صورت آزمایشگاهی[139] برای سه منظور انجام می گردد:
تعیین قدرت ضد میکروبی ماده به صورت محلول