Please enter banners and links.
2-2-5-3-1-سخن گفتن آمرانه و خشن……………………………………………………………………………………162-2-5-3-2-سخن گقتن اخلاق گرایانه…………………………………………………………………………………….16
2-2-5-3-3-سخن گفتن از موضع همه چیزدان و علامه………………………………………………………….17
2-2-5-3-4-سخن گفتن انتقادگرایانه………………………………………………………………………………………17
2-2-5-4-شنیدن سخن جوان…………………………………………………………………………………………………………………17
2-1-6-تاثیر محیط و معماری بر رفتار و اخلاق جوان………………………………………………………………………………………….19
2-2-قرارگاه های رفتاری………………………………………………………………………………………………………………………………………….23
2-2-1-تعریف قرارگاه های رفتاری……………………………………………………………………………………………………………………23
2-2-2-عناصر تشکیل دهنده یک قرارگاه رفتاری…………………………………………………………………………………………….25
2-2-3-حریم قرارگاه یا مکانهای رفتاری……………………………………………………………………………………………………………26
2-2-4-اثر قرارگاه های رفتاری بر رفتار افراد……………………………………………………………………………………………………26
2-3-هویت فرهنگی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….27
2-3-1-تعریف فرهنگ………………………………………………………………………………………………………………………………………..27
2-3-2-تعریف هویت…………………………………………………………………………………………………………………………………………..28
2-3-3-رابطه فرهنگ و هویت…………………………………………………………………………………………………………………………….30
2-4- مرکز فرهنگی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….32
2-4-1-پیشینه مراکز فرهنگی…………………………………………………………………………………………………………………………..32
2-4-1-1- فرهنگسرا در یونان و روم………………………………………………………………………………………………………..32
2-4-1-2- فرهنگسرا در اروپا……………………………………………………………………………………………………………………33
2-4-1-3- مراکز فرهنگی در ایران………………………………………………………………………………………………………….34
2-5-خلاقیت………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………36
2-5-1-تعریف خلاقیت……………………………………………………………………………………………………………………………………….36
2-5-2-روانشناسی خلاقیت…………………………………………………………………………………………………………………………………38
2-5-3-روشهای فردی برای برانگیختن خلاقیت………………………………………………………………………………………………..39
2-5-4-شیوه های گروهی برای پرورش خلاقیت……………………………………………………………………………………………….40
2-5-4-1-روش طوفان فکری(یا بارش مغزی)…………………………………………………………………………………………40
2-5-4-2-روش گوردن……………………………………………………………………………………………………………………………40
2-5-5-عوامل موثر در رشد خلاقیت…………………………………………………………………………………………………………………41
2-5-6-الگوهای پرورش خلاقیت………………………………………………………………………………………………………………………..43
2-5-7-ویژگی های شخصیتی افراد خلاق…………………………………………………………………………………………………………47
2-5-8-راههای ترویج فرهنگ خلاقیت و نوآوری………………………………………………………………………………………………53
2-6-اوقات فراغت………………………………………………………………………………………………………………………………………………………59
2-6-1-چشم اندازها و نظریه های فراغت………………………………………………………………………………………………………….59
فصل سوم-نمونه موردی……………………………………………………………………………………………………………….62
3-1-نمونه موردی داخلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………63
3-1-1-مرکز فرهنگی استاد فرشچیان اصفهان…………………………………………………………………………………………………63
3-1-1-1- ایدههای طراحی………………………………………………………………………………………………………………………63
3-1-1-2- هندسه………………………………………………………………………………………………………………………………………64
3-1-1-3-حضور آب…………………………………………………………………………………………………………………………………..65
3-1-2- مرکز فرهنگی دزفول…………………………………………………………………………………………………………………………..66
3-1-2-1- ایدههای طراحی…………………………………………………………………………………………………………………….66
3-1-2-2- طراحی نما………………………………………………………………………………………………………………………………67
3-2- نمونه موردی خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………………69
3-2-1- مرکز فرهنگی حیدرعلی اَف آذربایجان………………………………………………………………………………………………..69
3-2-1-1- فرم و حجم بنا………………………………………………………………………………………………………………………….69
3-2-1-2- طراحی سازه……………………………………………………………………………………………………………………………71
3-2-1-3- مصالح برگزیده………………………………………………………………………………………………………………………..71
3-2-1-4- معماری فضای داخلی مجموعه………………………………………………………………………………………………..72
3-2-2- مرکز فرهنگی گوآنگجوی چین………………………………………………………………………………………………………………..73
3-2-3- مرکز فرهنگی آگورا در هلند…………………………………………………………………………………………………………………74
3-2-4- مرکز فرهنگی دیکونستلینی در هلند…………………………………………………………………………………………………..75
3-3- نتیجهگیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….76
فصل چهارم- معرفی سایت…………………………………………………………………………………………………………..77
4-1-بررسی موقعیت جغرافیایی شهرتهران……………………………………………………………………………………………………………..78
4-2-تاریخچه شهر تهران…………………………………………………………………………………………………………………………………………80
4-3-توپوگرافی تهران………………………………………………………………………………………………………………………………………………82
4-4-منطقه 22 تهران………………………………………………………………………………………………………………………………………………83
4-4-1-سابقه پیدایش منطقه 22……………………………………………………………………………………………………………………….83
4-4-2-ویژگی های جغرافیایی منطقه 22…………………………………………………………………………………………………………85
4-4-3-ویژگی های زیست محیطی و اقلیمی منطقه 22………………………………………………………………………………….86
4-4-4-آب و هوای منطقه 22…………………………………………………………………………………………………………………………….87
4-4-4-1-تابش آفتاب………………………………………………………………………………………………………………………………87
4-4-4-2-دما……………………………………………………………………………………………………………………………………………88
4-4-4-3-بارش………………………………………………………………………………………………………………………………………..88
4-4-4-4-رطوبت………………………………………………………………………………………………………………………………………89
4-4-4-5-باد……………………………………………………………………………………………………………………………………………..89
4-4-4-6-جهت استقرار ساختمان………………………………………………………………………………………………………….89
4-4-5-ویژگی های معماری منطقه 22……………………………………………………………………………………………………………90
4-4-6-پروژه های شاخص منطقه 22……………………………………………………………………………………………………………….91
4-4-6-1-تاثیرات زیست محیطی دریاچه و پارک چیتگر…………………………………………………………………….91
4-4-6-2-گروه بندی کاربری ها در منطقه و ناحیه (طرح تفضیلی)…………………………………………………….92
4-4-6-3- کاربری ها………………………………………………………………………………………………………………………………93
4-4-6-4- شریانهای منطقه…………………………………………………………………………………………………………………….93
4-4-6-5-دریاچه مصنوعی شهدای خلیج فارس(چیتگر)………………………………………………………………………..94
4-4-6-5-1-دریاچه چیتگر بعد از آبگیری………………………………………………………………………………..94
4-4-6-5-2-اهداف شکلگیری منطقه از طریق ایجاد و ارتقا قابلیتهای تفریحی تفرجی……………95
4-4-6-5-3-مشخصات دریاچه………………………………………………………………………………………………….96
4-4-6-5-4-منابع تامین آب دریاچه…………………………………………………………………………………………96
4-4-6-5-5-تاثیرات زیست محیطی………………………………………………………………………………………….97
4-4-6-5-6-جاذبه های تفریحی-توریستی………………………………………………………………………………97
4-4-6-5-7-مزیت های اقتصادی – اجتماعی…………………………………………………………………………..97
4-4-6-5-8-موقعیت دریاچه…………………………………………………………………………………………………….98
4-5-موضوعیت پروژه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..99
فصل پنجم- طراحی…………………………………………………………………………………………………………………….101
گفتار یکم- مبادی پروژه………………………………………………………………………………………………………………………………………….102
5-1-مراحل طرح……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..102
5-1-1-روند طراحی و نحوه چیدمان……………………………………………………………………………………………………………….102
5-1-2-ایده های تاثیرگذار در طراحی…………………………………………………………………………………………………………….103
5-1-2-1-عناصر طبیعی در مجاورت طرح……………………………………………………………………………………………103
5-1-2-1-1-دریاچه چیتگر……………………………………………………………………………………………………103
5-1-2-1-1-1-منابع تامین آب دریاچه………………………………………………………………103
5-1-2-1-1-2-جزایر دریاچه………………………………………………………………………………103
5-1-2-1-1-3-عناصر و فضاهای دریاچه شهدای خلیج فارس……………………………103
5-1-2-1-2-فضای سبز پارک چیتگر……………………………………………………………………………………107
5-1-2-1-2-1-شناخت کلی محیط طبیعی چیتگر…………………………………………….108
5-1-2-1-2-2-پوشش درختی و درختچه های پارک جنگلی چیتگر…………………108
5-1-2-1-2-3-امکانات پارک و طرح های آتی آن……………………………………………..109
5-1-2-2-مفاهیم فلسفه ای و اندیشه ای……………………………………………………………………………………………….110
گفتاردوم- معرفی طرح نهایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..112
5-2-روند شکل گیری حجم……………………………………………………………………………………………………………………………………112
5-2-1-سیستم سازه ای و دیاگرام های سازه ای طرح……………………………………………………………………………………114
5-2-2-سیستم های تاسیساتی و دیاگرام های تاسیساتی طرح………………………………………………………………………..116
5-3-دستاوردهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………116
پیوستها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….117
فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..118
چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..123
فهرست تصاویر صفحات
3-1- تقارن هندسی در طراحی پلان و نمای مجتمع فرهنگی فرشچیان…………………………………………………………………64
3-2- حضور آب در طراحی فضای مجتمع فرهنگی فرشچیان…………………………………………………………………………………..65
3-3- پلان مجموعه فرهنگی دزفول…………………………………………………………………………………………………………………………..66
3-4-تصویر حیاط مرکزی مجموعه……………………………………………………………………………………………………………………………67
3-5- طراحی نمای مجموعه……………………………………………………………………………………………………………………………………….68
3-6- فرم حجمی مرکز فرهنگی حیدر علی اَف…………………………………………………………………………………………………………70
3-7- تصویر مقاطع مرکز فرهنگی حیدر علی اَف……………………………………………………………………………………………………….71
3-8- طراحی نما با فیبر شیشهای بتن مسلح……………………………………………………………………………………………………………72
3-9- طراحی داخلی مجموعه…………………………………………………………………………………………………………………………………….72
3-10- تصویر دید کلی از مرکز فرهنگی گوانگجو………………………………………………………………………………………………………73
3-11- تصویر دید کلی از مرکز فرهنگی آگورا……………………………………………………………………………………………………………74
3-12- تصویر دید داخلی از مرکز فرهنگی آگورا………………………………………………………………………………………………………..75
3-13- تصویر دید کلی از مرکز فرهنگی دیکونستلینی…………………………………………………………………………………………..75
4-4- تصویر دید کلی از مرکز فرهنگی دیکونستلینی…………………………………………………………………………………………….75
4-1- تصویر نقشه ایران………………………………………………………………………………………………………………………………………………80
4-2-تصویر تهران قدیم……………………………………………………………………………………………………………………………………………….81
4-3-تصویر نقشه توپوگرافی استان تهران…………………………………………………………………………………………………………………..83
4-4-توزیع مناطق استان تهران…………………………………………………………………………………………………………………………………84
4-5-تصویر نقشه منطقه 22……………………………………………………………………………………………………………………………………….85
4-6- تصویر مناظر سبز منطقه 22……………………………………………………………………………………………………………………………..86
4-7- نقشه تقسیم بندی محدودههای منطقه 22…………………………………………………………………………………………………….87
4-8- درصد برتری جهت استقرار ساختمان دوطرفه………………………………………………………………………………………………..89
4-9- تصویر ساخت و ساز نامناسب و بدون توجه به ظوابط معماری و شهرسازی…………………………………………………..90
4-10- یکدستی ارتفاع و ایجاد یکنواختی مجموعه…………………………………………………………………………………………………90
4-11- پروژههای شاخص منطقه 22………………………………………………………………………………………………………………………..91
4-12- نقشه نواحی منطقه 22………………………………………………………………………………………………………………………………….92
4-13- گستره عمومی منطقه 22……………………………………………………………………………………………………………………………..93
4-14- نقشه کاربریهای منطقه 22………………………………………………………………………………………………………………………….93
4-15- نقشه شریانهای اصلی منطقه…………………………………………………………………………………………………………………………93
4-16- محدوده دریاچه………………………………………………………………………………………………………………………………………………98
4-17- دید به شمال از دریاچه………………………………………………………………………………………………………………………………….98
4-18- دید از شمال سایت به دریاچه……………………………………………………………………………………………………………………….99
4-19- دریاچه خلیج فارس(چیتگر)………………………………………………………………………………………………………………………..100
4-20- شمال دریاچه………………………………………………………………………………………………………………………………………………..100
4-21- سایت موردنظر…………………………………………………………………………………………………………………………………………….100
5-1- تصاویر فضاهای سبز در منطقه…………………………………………………………………………………………………………………….107
5-2- چهارفصل چیتگر……………………………………………………………………………………………………………………………………………..108
5-3- ایدئوگرام طراحی حجم…………………………………………………………………………………………………………………………………..111
5-4- تصاویر ماکت ابتدایی……………………………………………………………………………………………………………………………………….112
5-5- تصاویر اسکیسهای ابتدایی…………………………………………………………………………………………………………………………….113
5-6- پلان سازه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………114
5-7- تصویر سه بعدی سازه……………………………………………………………………………………………………………………………………..115
فصل اول : موضوع طرح
1- 1- بیان مسئله :
جوانان به عنوان آینده سازان جامعه دارای اهمیت ویژه ای می باشند. اکثر جوامع پیشرفته برای آماده سازی پذیرش این نقش مهم و پر اهمیت برای جوانان خود برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت طراحی می نمایند. سلامت روانی جوانان موضوعی بسیار مهم است؛ اما اغلب مورد غفلت قرار می‌گیرد. بدیهی است که آینده کشور در دست جوانان است و آنها هستند که باید فردایی بهتر را رقم زنند. درحال حاضر بزرگ‌ترین بخش جمعیت جهان را افراد زیر 25 سال تشکیل می‌دهند. بیشتر مسائل و اختلالات روانی در دوران نوجوانی آغاز شده و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و چنانچه درمان نشود عواقب عاطفی و اجتماعی شدیدی را به افراد و جوامع تحمیل میکند. پیشگیری اولیه و ارتقای سلامت روان جوانان و تشخیص به موقع مسائل و اختلالات روانی جوانان بسیار مقرون به صرفه است و از عواقب فردی و اجتماعی اختلالات روانی می‌کاهد.
جوان ناخودآگاه الگوخواه و الگوپذیر است. یکی از بهترین راههای به رسمیت شناختن جوان واگذار کردن کار به اوست، چنانکه باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که جوان خود مجری بسیاری از کارها باشد و بتواند ابتکار و خلاقیت خود را نشان دهد و در بستری آماده به ظهور و شگفتی خود بیندیشد. با توجه به حساسیت و اهمیت این دوره از زندگی باید به نیازهای روحی و روانی و بالاخص نیاز اجتماعی جوان به خوبی پاسخ داده شود. توجه به نیازهای فرهنگی و شناسایی آنها از دیرباز در جوامع انسانی مورد نظر بوده ، مخصوصا در میان جوانان این مسئله اهمیت بیشتری دارد. با شناخت نیازهای فرهنگی، هویت فرهنگی اصالت بیشتری به خود می گیرد و سرمایه های فرهنگی یعنی دانش، مهارت، فنون، علوم و تکنولوژی توسعه می یابد. تفرجگاه ها می توانند با ارائه امکاناتی این امر مهم را دستیافتنی نمایند و بی توجهی به موارد بالا منجر به هدایت جوانان توسط افرادی که این نیاز را در جوانان شناسایی نموده و آنان را به مسیرهای نا مناسب خرافه پرستی و رفتار ضد هنجار می نماید.
حال با توجه به موارد بالا مسئله اساسی این تحقیق این است که آیا می توان با در نظر گرفتن فضایی برای هدفمند شدن تفریح و تفرج جوانان، الگوهای رفتار فراغتی مناسبی برای آنان جهت تحقق اهداف متعالی جامعه طراحی نمود؟
1- 2- پیشینه تحقیق :
امروزه مسئله ناهنجاری و بزهکاری نوجوانان و جوانان به صورت یکی از حادترین مسائل اجتماعی جوامع مختلف درآمده است. پیدایش جوامع و ارتکاب جرم از آغاز با یکدیگر همراه بوده اند؛ زیرا از روزی که افراد دور هم جمع شده و تشکیل جامعه داده اند ناهنجاری نیز با آنان همراه شـده و گسترش یافته است. رسوخ ناهنجاری های رفتاری در میان نوجوانان و جوانان که سازندگان اجتماعی فردا هستند و ریشه دار شـدن آن موجب بیم و نگرانی بیشتری شده است. انسان همواره تحت تاثیر فضا و مکان زندگی خود است .تحقیقات نشان داده است جنبه های روحی و روانی تحت تاثیر جنبه های فیزیکی است. (ستوده ،1373،ص73)
اوقات فراغت جوانان و سبکهای گذران آن، در عینحال که در هر جامعهای می تواند معرف تحولات اجتماعی و فرهنگی به سامان بوده و دریچه ای برای ورود نوآوری های فرهنگی تلقی شود، در موارد زیادی نیز می‌تواند به عنوان منبع تهدید و نابسامانی و موضوع شکاف بین نسلی واقع شود. از این جهت، رابطه ی این فعالیتها و سبکهای فراغتی با فرهنگ مسلط در جامعه از اهمیت خاص سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است.
از نمونههای مشابه داخلی موفق میتوان به مرکز فرهنگی سینمای اصفهان )مجتمع فرهنگی فرشچیان( اشاره کرد که طراحی آن توسط فرهاد احمدی صورت گرفته است، به اواخر دهه شصت بازمی گرد، یکی از پروژههای موفق در این زمینه میباشد. نقطه آغازین و ایده اولیه طراحی تصویر ذهنی معمار از منظر پشتی پل خواجو در زمان برگزاری جشن های بزرگ صفوی است. در واقع سعی شده است که در اولین گام عناصر اصلی سازمان دهی فضای برگزاری جشن ها با استفاده از آب نما، پل و رواق های اطراف به صورت انتزاعی بازسازی شود. به بیان دیگر خلوص و شفافیت فضاهای معماری عصر صفوی و مکتب اصفهان معمار را بر آن داشته تا با استفاده از آب نمای مرکزی علاوه بر اعلام حضور زاینده رود در نزدیکی ، با نمایش تصویر مجازی از حجم اصلی بنا که خود در پرسپکتیو و اندکی در دور دست واقع شده تقارنی را که در امتداد محور طولی عرضه داشته با کمک آب نما به بعد سوم برده و در این حال بیننده را با خود و اثر معماری تنها می گذارد و او را به درون ساختمان دعوت می کند.
از دیگر نمونههای موفق داخلی در این زمینه میتوان از «مرکز فرهنگی دزفول» اثر دیگری از فرهاد احمدی نام برد.
از نمونههای خارجی که از لحاظ مطالعات، کانسپت و فرم به پرژه حاضر شباهت دارد میتوان از «مرکز فرهنگی حیدر علی اُف» طراحی شده توسط زاها حدید اشاره کرد. دیگر نمونههای بررسی شده مراکز فرهنگی گوانگجوی چین، آگورا و دسکونستلینی در هلند میباشند. (فصل 3)
1- 3- اهداف تحقیق :
1- 3- 1- اهداف اصلی:
1.شناسایی عوامل موثر بر طراحی فضایی مرکز فرهنگی جوانان منطقه 22 سایت دریاچه چیتگر
2.طراحی مرکز فرهنگی جوانان منطقه 22 سایت دریاچه چیتگر
1- 3- 2- اهداف فرعی:
1.شناسایی عوامل موثر در ایجاد آرامش در جوانان
2.شناسایی عوامل موثر در پرورش خلاقیت جوانان از طریق فرم و فضاسازی معماری
3.شناسایی عوامل موثر در ارتقای سطح هویت فرهنگی جوانان از طریق فرم و فضاسازی معماری
1- 3- 3- فرضیه و یا سئوالات کلیدی تحقیق :
1.آیا فرم معماری بر شکوفایی و تحریک خلاقیت جوانان موثر است؟
2.آیا فرم معماری بر تقویت هویت فرهنگی جوانان موثر است؟
3.آیا ایجاد فضاهای طبیعی بدون در نظر گرفتن هدف و برنامه برای تفرج و آرامش جوانان کفایت می کند؟
1- 4- روش تحقیق :
روش تحقیق در این پژوهش اسنادی میباشد. جهت جمع آوری اطلاعات از منابع چاپی و الکترونیکی استفاده شده است.
فصل دوم: مفاد بنیادین
2- 1- جوان
همانطورکه در مقدمه عنوان شد، محوریت مرکز محله مورد نظر، جوان و سپری کردن اوقات فراغت وی با رویکرد کارآفرینی و اصلاح الگوهای ذهنی وی می باشد.حال به بررسی جوان به عنوان محور بحث می پردازیم.
2- 1- 1- تعریف جوان
جوانی به زمانی میان کودکی و میانسالی در زندگی هر فرد گفته میشود. به طور تقریبی برابر است با سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی .جوانی همچنین با نمود، طراوت، نیرومندی، روح و.. بعنوانِ شخصی که جوان است نیز تعریف شده است. (مک میلان،1981،ص115)
در سراسر جهان، اصطلاحات جوان و نورسیده غالباً به یک مفهوم گفته میشوند. جوانی به دوره‌ای از زندگی گفته میشود که نه کودکیست و نه بزرگسالی. بلکه جایی میانِ این دو است. وقتی می‌گوییم او جوان است جوانی، بعنوان مشخصه یک نگرش خاص از نوع رفتار شخص است.
در تعریف جوان و جوانی عمدتاً به مشخصه بلوغ روانی و ظهور رفتارها و حالات پس از دوران کودکی و نوجوانی توجه میکند و به همین نحو یک فیز‌یولوژیست آثار رشد و بلوغ فیزیولوژیکی را در اشخاص مد نظر قرار میدهد.
جوان حلقه اتصال دو نسل است :1- نسل گذشته 2- نسل آینده
هرگونه سخنی در مورد جوان در عین سادگی بسیار مشکل و پیچیده است، زیرا احتیاج به معرفت و شناخت کامل این دو نسل دارد. شناخت این نسل یعنی شناخت روحیات، شناخت تمایلات، شناخت احساسات، شناخت خواسته‌ها و توانمندی‌های جوان. پس اگر نتوانیم تفسیری صحیح و منطقی از جوان داشته باشیم، نمی‌توانیم او را دریابیم و مهمترین نکته اینجاست که او نیز از خود، محیط خود، آینده خود و هدف آفرینش تفسیر روشن و همگون داشته باشد.
2- 1- 2- جوان و رهیافتهای آن
اگر به مطالعات علمی در خصوص جوانان که بیشتر از نیمه دوم قرن بیستم به بعد انجام شده‌اند نظری بیفکنیم متوجه می‌شویم که در مطالعات مربوط به مسائل جوانان رهیافتهای گوناگونی وجود داشته است. در بررسی تماس که انجام شده میتوان چهار رهیافت عمده ذیل را از یکدیگر تفکیک کرد: رهیافت روان شناختی، رهیافت عمده ذیل را از یکدیگر تفکیک کرد: رهیافت روان شناختی، رهیافت تنکردشناختی، رهیافت جامعه‌شناختی و رهیافت جمعیت شناختی. در سال‌های اخیر به علت توجه و حساسیت بیشتر جوامع بر مسائل اجتماعی و توسعه‌ای آن چه بیشتر مطرح بوده، رهیافت جامعه‌شناختی و جمعیت شناختی است. رهیافتهای جامعه شناختی را میتوان در مطالعات فرهنگی و خرده فرهنگی مربوط به جوانان مشاهده کرد و رهیافت جمعیت شناختی را در مدیریت توسعه و برنامه‌ریزی دولتی که با اهداف آماری همراه است، مشاهده کرد. با این حال ضمن تأیید مجزا بودن چهار رهیافت فوق باید متذکر شد که رهیافتی تلفیقی از این رهیافت‌ها وجود دارد که از طرف برنامه‌ریزان امور جوانان اتخاذ میشود. برنامه‌ریزان و سیاستگذاران خاص مسائل جوانان با اعتقاد به این که مسئله جوانان مسئله‌ای فرا بخشی است و نمی‌توان آن را در یک حوزه‌ی خاص مورد بررسی و رسیدگی قرار داد. اقدام به اتخاذ رهیافت چند بخشی می‌کنند. در رهیافت چند بخشی هم به مسائل روان شناختی، تنکردشناختی و جامعه شناختی جوانان توجه میشود و هم مسائل جمعیت شناختی جوانان در رهیافت چند بخشی به طور همزمان مسائل کیفی و کمی جوانان در نزد پژوهشگران و سیاستگذارانی که در حوزه‌های مختلف علم و عمل مشغول هستند، متفاوت است و این به علت رهیافت‌ها و منظر‌های مختلفی است که نسبت به موضوع مورد مطالعه خود دارند. این موضوع زمانی که چند ملت مختلف را مورد مقایسه قرار دهیم به وضوح مشهود است، زیرا در کشورهای مختلف تعاریف متفاوتی از جوان و جوانی در نزد برنامه‌ریزان امور جوانان وجود دارد به طوری که جوانان را در گروه‌های سنی تقریباً متفاوت قرار می‌دهند. برای نمونه، جوانان در جمهوری اسلامی ایرانی گروه سنی 14 تا 29 سال، در اتریش گروه سنی 15 تا 25 سال ، در مالزی گروه سنی زیر 40 سال، و در تایلند گروه سنی صفر تا 30 سال تعریف شده‌اند. به طور کل تعاریفی که از سوی بیشتر کشورهای جهان ارائه شده است معدل 15 تا 25 سال را شامل میشوند. در نزد سازمان‌های بین‌المللی نیز این تنوع و تکثر در تعریف از جوانان به چشم می‌خورد. برای نمونه، یونسکو که خود تحت نظام ملل متحد قرار دارد در تعریف خود از جوانان گروه سنی 15 تا 40 سال را پیشنهاد داد که مورد توافق بین‌المللی هم قرار گرفت، در حالی که بخش اطلاعات ملل متحد و دیگر برنامه‌ها و ارگان‌های ملل متحد تعریف ارائه شده از سوی واحد جوانان ملل متحد مستقر در اداره امور اجتماعی و اقتصادی دبیرخانه ملل متحد را پذیرفته‌اند: یعنی گروه سنی 15 تا 24 ساله. (مک میلان،1981،ص115)
در مطالعه‌ای که سازمان ملل متحد تحت عنوان «وضعیت جهانی جوانان در دهه‌ی 1990» انجام داده است این تعریف از جوانان ارائه شده است:” جوانی مرحله‌ای انتقالی از علایق و آسیب پذیری‌های کودکی به حقوق و وظایف بزرگسالی است. جوانی مرحله وظایف، مسئولیت‌ها و مشکلات جدید است و نوجوانی معمولاً به عنوان دوره‌ای موقت شناخته میشود که طی آن جامعه فرد را به عنوان یک کودک محسوب نمی‌کند، اما در عین حال به او موقعیت قانونی یک بزرگسال را نیز اعطا نمی‌کند. جوانان به هنگام بلوغ معمولاً از موقعیت کامل بزرگسالان و حقوقی چون تشکیل خانواده اشتغال به کار و حقوق سیاسی برخوردار نیستند. قبل از این که جوان فرصت داشته باشد از این مرحله انتقالی که جوانی نامیده میشود عبور کند اغلب با مشکلات گوناگونی در زمینه‌های بهداشت، مسائل خانوادگی مانند (خانواده و نزدیکان) مسائل آموزشی، رشد و پیشرفت مواجه میشود. در بعضی از کشورهای توسعه یافته کلمه‌‌‌ی جوانان می‌تواند معنای اجتماعی و اقتصادی داشته باشد. مانند کار تمام وقت، ازدواج و بچه‌دار شدن ( و نیز تا حدودی نحوه زندگی بزرگسالان) دختران و زنان جوان در مرحله‌ی جوانی سریعاً نحوه‌ی زندگی بزگسالان را می‌پذیرند. بر این اساس تعریف جوان به عنوان فرد بین 15 تا 24 سال تعریفی مناسب برای کل جوانان و تحلیل آماری گروه‌های مختلف سنی به نظر می‌رسد. واژه جوان معانی گوناگونی در نقاط مختلف جهان دارد که تنها از طریق سن (تقویمی) افراد معنا پیدا نمی‌کند. با این حال، در فرهنگ و تاریخ کشورها نیز این نکته قابل بحث است که جوانی دوره‌ای خاص از زندگی تلقی نمی‌شود و معیار سن و سال بر آن حاکم نیست. اگر در تاریخ ادبیات ملت‌های مختلف نظری بیفکنیم این واقعیت کاملاً مشهود است که اکثریت ادیبان و حکیمان دردوران ما قبل مدرن هیچ معیار سنی خاصی برای جوانی قائل نیستند و جوانی را مجموعه‌ای از رفتارها، هنجارها، عادات امیال، آرزوها، آزادی‌ها، بی‌قیدی‌ها و آرمان‌های ضد و نقیض می‌دانند که توأم با عشق، صفا، وفا، خوشگذرانی و آزادی‌های فارغ از جهان کار و تعلقات زندگی مادی است. در نگاه سنتی به جوان و جوانی ، معیار سن و سال برای تعریف جوانی کاری بی‌معنا‌ست و این مسئله خود به سبک زندگی سنتی و جایگاه و چگونگی نظام آموزش در زمان گذشته‌های دوربرمی‌گردد در دوران ما قبل مدرن دانش آموزان علاقمند به شرکت در جلسات درس (جمعیتی از افراد نا بالغ گرفته تا افراد میانسال) بدون رعایت سن و سال در حلقه‌های مشترک درسی و بحث حاضر می‌شدند. همچنین در متون و ادبیات ما قبل مدرن نیز هیچ اثری از معیارهای جوانی مدرن مانند سن و سال و دوره طولانی تحصیلات دیده نمی‌شود و بیشتر بر معیارهای عشق، خوشگذرانی ، شور و حال و توان و قدرت مردانه تأکید میشود. ( شرفی،1390،ص50)
2- 1- 3- ویژگیهای جوان
در اینجا به بیان شاخص ترین ویژگی¬های جوان امروز میپردازیم.
2- 1- 3- 1- استقلال طلبی
چنانکه گفته شد جوانی حد فاصل میان نوجوانی و میانسالی است . یکی از اساسی ترین ویژگی های کودک یا حتی نوجوان وابسته بودن اوست. مثلاً کودک به پدر و مادر ، اطرافیان و حتی آموزگاران خویش وابسته است. این وابستگی تنها وابستگی عاطفی نیست ؛ بلکه در بروز رفتاها نیز نوعی مقلد و وابسته به شمار می آید . یا در تصمیم گیری مستقل عمل نمی کند و به گونه ای احساس وابستگی می نماید.
اما جوان وابسته خو نیست و از تعلق و وابسته بودن گریزان است . او می خواهد خود بیندیشد ، خود تصمیم بگیرد و خود رفتار نماید . با آنکه ممکن است رفتارها و تصمیم های او نادرست باشد ؛ اما به دلیل حس استقلال طلبی و خودبسندگی، همه ی عوارض این گریز از تعلق را می پذیرد و بر پای خویش می ایستد.
اگر والدین یا حتی معلمان به دلیل این استقلال طلبی او را همواره به خود واگذار کنند، جوان دچار مشکل می شود. شاید حتی این خوی مثبت او به خلق ناهنجار مبدل گردد. از سویی عدم اعتماد به جوان و با زبان کودکانه با او سخن گفتن و در ریز و درشت امور او دخالت نمودن نه تنها اثر مثبتی بر جای نخواهد گذاشت ، بلکه او را عصیان گر و پندگریز خواهد ساخت.
2- 1- 3- 2- پرخاشگری
یکی از اساسی ترین خصائص بیولوژیکی جوان در فشار بودن و در نتیجه پرخاشگری اوست. کارکرد سیستم زیستی جوان والتهابات و غرایز مختلف وی به نوعی او را در فشار نشان می دهد و نتیجه ی طبیعی این در فشاربودن ، بروز رفتارهای پرخاشگرایانه می باشد. اگر خوی پرخاشگری او مورد توجه قرار نگیرد و صرفا به پیش زمینه های تعلیمی و تربیتی ارجاع داده شود از این رو زمینه ی نادیده گرفتن و حتی سرکوب آن فراهم آید، نه تنها جوان رام و مطیع نمی شود، بلکه ممکن است به صورت موقتی نیروهای سرکوب شده پنهان بماند و در موقعیتی دیگر و به صورت ضایعه و فاجعه بروز و ظهور نماید . در هر صورت این ویژگی جوان ، رفتار سنجیده منطقی و ظریف وروان شناسانه را طلب می کند تا خصلت یاد شده به بحران منجر نشود.
2- 1- 3- 3- برتری جویی
شاید این ویژگی به نوعی با روحیه ی استقلال طلبی جوان در ارتباط باشد. مسلماً وقتی حس استقلال طلبی در جوان وجود داشته باشد، حس استعلا وبرتری طلبی از آن سرچشمه خواهد گرفت و جوان را همواره در رقابت و برتری جویی قرار خواهد داد. (همان، ص75)
2- 1- 3- 4- احساس خلأ
به طور طبیعی جوان مثل کودک مورد توجه نیست و از این رو اطراف خویش را خالی می یابد. چنانکه گفته شد جوان استقلال طلب است و استقلال طلبی ممکن است گاه گاه به احساس خلأ منجر شود.چون خود تصمیم می گیرد، یا می خواهد تصمیم بگیرد و خود رفتار نماید و مقلد و وابسته نباشد احساس خلأ به او دست می دهد. این احساس خلأ باعث می شود که ؛
الف) خواهان جلب توجه باشد.
ب) به همدلی و همراهی میل پیدا نماید.
ج) رفتارهای توجه برانگیز را از خویش بروز دهد. پوشش های متفاوت، الگوبرداری از مدل های غیر بومی و عجیب ، فعالیت ها و حرکات احساسی، نمونه هایی است که نشان می دهد رفتار جوان توجه برانگیز است. (همان، صص62-58)
2- 1- 4- بحرانهای جوان
جوانان به دلیل شرایط سنی خاصی که دارند دچار بحرانهایی میشوند که در ادامه به آن میپردازیم.
2- 1- 4- 1- بحران شخصیت یا هویت
بحران هویت یا کیستی شناختی عمده ترین بحران جوان محسوب می شود. شخصیت جوان شخصیت ثابت یا پایدار نیست و از این رو همواره در معرض تزلزل است . انسان درکودکی، تنها مایه های شخصیتی را داراست ولی تشخص یافته نیست. در کهن روزی شخصیت او شکل پذیرفته و پابرجاست و عملکرد و رفتار او نشانگر شخصیت یا ناشی از شخصیت اوست. اما در فاصله ی این دوره ، شخصیت انسان در حال شکل گیری است. یعنی جوانی مرحله ی شکل پذیری شخصیت آدمی است. (شرفی، 1385،ص80)
همین حالت پذیرش ، نشان از عدم شکل گیری شخصیت می باشد و مهم آن که در همین دوره ، شکل گیری شخصیت صورت می پذیرد. پس دوره ی جوانی دوره ی انتقال از عدم تشخص به سوی شخصیت یافتن است و دوره ی انتقال ، دوره ی بحران هاست . عوامل مختلفی همانند :
– عوامل موروثی
– عوامل محیطی
– عوامل تربیتی و تلقی های فرهنگی
– ارزش های جمعی و هنجارهای جاری
– شرایط خانوادگی
– الگوهای پیرامون و روحیه ی سرمشق پذیری
شخصیت جوان را شکل می دهند. بازشناسی هر یک از عوامل یاد شده و شناخت میزان تأثیر و کارآیی و ظرفیت هرکدام در تکوین شخصیت و مواجهه منطقی با جنبه های منفی هر یک از عوامل پیش گفته می تواند به شکل پذیری بهتر شخصیت جوان منجر گردد.
2- 1- 4- 2- بحران روابط اجتماعی
این بحران به تردیدها و تشکیک های جوان در تعاملات اجتماعی اشاره دارد. تلاش برای یافتن گروه همگون، آرمان گرایی جوان در دوست یابی و حتی عزلت وگوشه گیری از جمع و اموری از این دست بحران روابط اجتماعی جوان را گزارش می دهد.
2- 1- 4- 3- بحران خانواده
احساس طرد از سوی خانواده ، تعارض بین خواست جوان و خواست خانواده ، گریز از خانه وخیابان گردی ، آروزی زندگی در خانواده ی متفاوت، پرخاش های مداوم جنسیت مختلف یک خانواده با همدیگر ونشانه هایی از این نوع، رگه هایی از بحران خانواده را نمایان می سازد.(همان، صص85-80)
2- 1- 4- 4- بحران جنسی
جوان به دلیل نیازهای ویژه یی دوران جوانی و غریزه ی خدادادی که در او وجود دارد، در این زمینه نیز دچار بحران می گردد. حل قطعی و نهایی این بحران، تنها با در آویختن به برخی موعظه ها ، مناسک و سوق دادن جوان از کشش زمینی به جاذبه های آسمانی امکان پذیر نیست، درک موقعیت جوان و سپس نوعی فرهنگ سازی برای گذر از این بحران و تجیه واقع گرایانه و نه مصلحت جویانه و نیز در صورت امکان تمهید مقدماتی برای بهکام بودن مشروع او می تواند به عنوان راهکاری برای حل بحران یاد شده قلمداد گردد.
2- 1- 4- 5- بحران کار
این بحران در کشورهایی که جوانان اکثریت جمعیت آن را تشکیل می دهند، مشهودتر است. خاصه در کشورهایی که از یک سو جوان به مدارج عالی تحصیلی می رسد و از سوی دیگر به دلیل عدم هماهنگی دانش و صنعت و ناهمگونی نهاد آموزش و نهاد کار، کاری مناسب شأن و تحصیلات خویش نمی یابد.
2- 1- 4- 6- بحران شناسایی
به این معنی که جوان امروزی درصدد تفسیر روان و همه‌جانبه سوال‌های جدی خود برنمی‌آید و یا حداقل پیگیر نیست یا به تعبیر دیگر سوال ندارد و یا با دغدغه خاطر به آن مواجه نمی‌شود. پس قبل از پرداختن به سوال‌هایی نظیر «من کیستم؟ کجا هستم؟ چه باید بکنم؟» باید بدانیم که جوان قبل از اینکه بر خود مسلط باشد تحت تاثیر حوادث بیرونی قرار گرفته و محیط اطراف سمت و سوی او را جهت می‌دهند. قطعاً یکی از عوامل موثر در نشو ونمای جوای و بلکه هر انسانی، محیطی است که در آن زندگی میکند. اما به نظر می‌رسد اگر انسان فضای ذهنی و درونی آسیب‌ناپذیری داشته باشد، عوامل محیطی از بیرون مطابق با عوامل درونی او جهت می‌یابند. نداشتن فضای ذهنی روشن و شناختی گویا از خود، آینده خود، اطراف خود، محیط خود و بالاخره هویت خود، مشکل اساسی و جدی جوانان این دوران است. جوان ما باید به این نکته واقف باشد که به مقتضای سن جوانی اطلاعات او نسبت به بسیاری از امور ناقص است و تنها با صبر و تحمل و استفاده از استادان و راهنمایان است که می‌تواند شاهد رشد روزافزون خود باشد. (شرفی،1390،ص119)
2- 1- 4- 7- بحران الگوگریزی و الگوپذیری
جوان کانون احساسات است و یکی از نیازهای حسی او الگو و اسوه‌خواهی است. جوان ناخودآگاه الگوخواه و الگوپذیر است و از این که الگوی مناسبی نداشته باشد افسرده میشود. (البته چون خود متعلق به نسل گذشته و آینده است، همیشه در جستجوی الگویی است که گذشته و آینده را جمع کند الگویی که در گذشته حل نشده باشد و آینده را نیز همانند او درک کند.) از جهت الگویی، نوگرا و تجدیدطلب است. علت چنین گرایشی این است که جوان در درجه اول آنچه را که با تمایلات و احساسات لذت‌بخش او مطابق باشد پذیرفته و تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد و آن را به عنوان الگو انتخاب میکند. اگر این انطباق حاصل نشود انزجار، دلسردی و کناره‌گیری ناخودآگاه آغاز شده و در این حال او بدنبال الگوی دیگری می‌گردد. ما باید الگوی سالم دیگری در اختیارش قرار دهیم که در عین هدایت به افق‌های عقلانی به احساسات او نیز پاسخ داده، خواسته‌ها و تمایلات را در چارچوب نیاز واقعی او برآورده سازیم. باید این واقعیت را پذیرفت که تا ما جوان را در نیابیم آینده را نخواهیم داشت و تا آینده را نداشته باشیم تلاش گذشته ما بی‌ثمر خواهد بود. (همان،ص96)
2- 1- 5- راهکارهای ارتباط با جوان
به دلیل ویژگی های جوان و بحران هایی که او با آن مواجه است، ارتباط با جوان امری چندان ساده و آسان نیست . منظور از ارتباط سخن گفتن با او یا شنیدن سخن او نیست ؛ زیرا سخن گفتن همیشه نشانه ی ایجاد ارتباط نیست و چه بسا ارتباط یکسویه پدید آورد. به همین دلیل مراد ما از ارتباط، ارتباط بین الطرفینی ، مداوم ، تأثیر گذار و نتیجه بخش است که بدون شناخت دنیای جوان امکان ناپذیر است. از همین رو در بخش نخست این نوشته به خلقیات و بحران های جوان پرداخته شد تا با آشنایی کامل از روحیات، علائق و انگیزه ها و نیازهای جوان به ارتباط با او همت گماشته شود.
در این بخش به برخی از راهکارهای ارتباط با جوان می پردازیم .
2- 1- 5- 1- درک موقعیت جوان
مهمترین راهکار برای ارتباط با جوان، شناخت و درک و دریافت درست موقعیت اوست. ما همواره به کسی که مشکل ما را جدی نمی انگارد یا رفتار ما را توجیه ناپذیر می شمارد، می گوییم «اگر به جای من بودی چه می کردی ؟»
این به جای من بودن یعنی درک موقعیت من که درک موقعیت، خود باعث می شود، رفتارهای فرد را بهتر تحلیل و تبیین نماییم . جوان نیز در موقعیت خاصی زندگی می کند. اگر بخواهیم با جوان صمیمی و مرتبط باشیم و رفتارهای وی را غیر عقلانی قلمداد نکنیم و مدام بر او خرده نگیریم ، باید از دریچه ی دنیای او به قضایا بنگریم .
2- 1- 5- 2- شناخت نیازهای جوان و برآوردن آن
جوان نیازهای متفاوتی دارد. هر یک از نیازهای او به یکی از حوزه های شخصیتی او مربوط می شود. اگر جوان به محبت احساس نیاز می کند، این نشانگر آن است که در حوزه شخصیتی دچار احساس خلأ می باشد. نیازهای عاطفی یکی از اساسی ترین نیازهای اوست. هر یک از ما اگر نتوانیم سایر نیازهای جوان را برآورده سازیم، دست کم می توانیم از نظر عاطفه او را از احساس خلأ رهایی بخشیم .در هر صورت شناخت نیاز جوان و در صورت امکان برآوردن آن نیازها می تواند به ایجاد ارتباط با او مؤثر باشد.
2- 1- 5- 3- سخن گفتن با جوان
خیلی ها با شنیدن واژه ی ارتباط به یاد حرف زدن می افتند؛ یعنی ارتباط و سخن گفتن را با یکدیگر مترادف می یابند و یا آن دو را با هم تداعی می کنند. در حالی که حرف زدن تنها بخشی از ارتباط است و شاید کم اهمیت ترین بخش ارتباط به حساب آید.
حال که سخن گفتن و شنیدن در ایجاد ارتباط تأثیر گذارند، باید در نحوه ی حرف زدن ، نحوه ی شنیدن، انتخاب کلمات، موقعیت گفتاری و شنیداری ، علائق مخاطب و هر چیزی که شنیدن را خوشایند و گفتن را دلپذیر می سازد، دقت کرد.
بسیاری از والدین و معلمان در نحوه ی سخن گفتن دچار مشکل هستند و از این رو مخاطبانشان یعنی فرزندان و فراگیران یا علاقه ای به شنیدن ندارند و یا به گونه ای می شنوند که با خواست و رضایت آنان همگون نیست . گونه هایی از سخن گفتن که شنیدن را دشوار و نامبارک می سازد از این قرار است:
2- 1- 5- 3- 1- سخن گفتن آمرانه و خشن
برخی دوست دارند همواره از موضع برتر سخن بگویند. آنان به دلیل کمبودهای روحی و روانی و یا به دلیل تلقی و دریافت نادرست از مقولاتی چون اقتدار، قاطعیت، مدیریت و …. همیشه در نقش فرمانده ظاهر می شوند و طبیعت جوان، پذیرنده ی چنین موضعی نیست. طبیعت جوان ، نیازمند همدلی ، هم صدایی ، احساس پذیری ، عاطفه جویی و البته خردگرایی و چون و چرا کردن است. از این رو هرگز سخن از موضع برتر را با طبیعت خویش هماهنگ نمی یابد و لذا بر استادان لازم است که از این نحوه سخن گفتن پرهیز کنند و به جای ایجاد جاذبه به دافعه نپردازند.(گیفورد،1381،ص 102)
2- 1- 5- 3- 2- سخن گفتن اخلاق گرایانه
منظور از سخن گفتن اخلاق گرایه، سخن گفتن اخلاقی نیست. استادان ناگزیرند که دانشجویان را با مباحث و ارشادات اخلاقی آشنا سازند. به عبارت دیگر سخن گفتن اخلاق گرایانه را به سخن گفتنی می گوییم که گوینده فقط ژست اخلاقی گرفته باشد. در حقیقت برخی نه از موضع آمرانه که از موضع پدرانه سخن می گویند و چنین وانمود می کنند که دانای روزگارند و در این نحو گفتگو، مخاطبان خود را فرزندانی نورس و نوباوگانی بی تجربه قلمداد می کنند که باید از سر لطف یا ترحم آنان را به سخن راست و راه نیکو رهنمون شد. این نوع از سخن گفتن نیز با طبیعت جوان – که افزون بر نوعی سرکشی خود را راست رو نیک منش می داند – چندان سازگار نیست.
2- 1- 5- 3- 3- سخن گفتن از موضع همه چیز دان و علامه
برخی دیگر دوست دارند چنین وانمود کنند که از همه چیز آگاهند. استادانی هستند که از علم ، ادب، فقه ، سیاست و … گرفته تا فرهنگ ، شعر، موسیقی ، مسائل اقتصادی و نظامی آن هم در بعد داخلی و بین المللی و در یک کلمه از عرش تا فرش سخن می گویند. تو گویی که بر همه ی مسائل احاطه دارند و عجیب تر آن که هیچ گاه توان اقرار به نادانی یا نا آشنایی و کم آگاهی خویش را در این حوزه ها ندارند. از آنان هرگاه و از هر دری که بپرسی سخن آماده ی برای گفتن دارند و بی تردید این گزافه گویی و زیاده خواهی و علامه نمایی باعث می شود که چه اشتباهات جبران ناپذیری از آنان سربزند.
اگر کسی از موضع همه چیز دان سخن بگوید، نه تنها موفق به ایجاد ارتباط نمی شود؛ بلکه رشته هایی از ارتباط را که باقی مانده بود، می گسلد و دیگران اگر به سخن او گوش دهند نه به دلیل علاقه که شاید از سر اجبار باشد.
2- 1- 5- 3- 4- سخن گفتن انتقاد گرایانه
کسانی که فقط ایراد می گیرند و تماماً نقطه ضعف ها را می بینند و توجهی به نقاط مثبت فرد ندارند، همیشه در مقام انتقاد بر می آیند. همین است که زبان آنان همیشه تلخ و تخریب گر است. البته انتقاد اگر در موضع خویش و عادلانه باشد، کاری بجا و شایسته است؛ اما انتقاد یکریز و همواره که نشانگر بدبینی است، نه تنها سازنده و اصلاح گر نیست که بنیادهای ارتباط را ویران و وارون می سازد. (همان،صص 110-113)
2- 1- 5- 4- شنیدن سخن جوان
گفتیم که افزون بر سخن گفتن با جوان ، به گوش سپردن سخن او نیز نیازمندیم.
جوانان، خصوصاً وقتی که ناراحت و دلگیرند، می خواهند گوش شنوایی باشد که مورد پذیرش قرار گیرند. پذیرش نیز بدین معنا نیست که با احساسات، دیدگاه ها، علائق و خواست های جوان موافق باشید. بلکه کافی است جوان و موقعیت وی را درک کنید . همین درک موقعیت است که ایجاد رابطه و صمیمت می نماید.
گاه برخی برخوردها حتی اگر اثری داشته باشد، موقتی و زودگذر است و آثار تربیتی ماندگار ندارد. اما اگر موقعیت جوان به خوبی درک شود، اجازه ی حرف زدن و فرصت اندیشیدن در اختیار او نهاده شود و بگذاریم که راحت و آسوده در دل نماید، به دنیای او نزدیک شده ، احساسات اش را بهتر درک می نماییم و در این شنیدن ها و درددل کردن هاست که به راه حل های بهتر خواهیم رسید.
برای بهتر گوش دادن لازم است:
الف) اندکی تأمل کنیم. بی محابا و با شتاب قضاوت ننماییم . شاید سخن نگفته ای در دل اوست که اگر بشنویم حق را از آن او بدانیم . بنابراین به جای آن که با عتاب و خطاب و تلخی و تندی برخورد کنیم ، بهتر است با تأمل و دقت سخن جوان را بشنویم تا به راه حل مؤثرتری دست یابیم.
ب) کلمات در متن خود دارای بار معنایی هستند. خشم، ترس، احساس، عاطفه و … معانی ای هستند که در ذات کلمات نهفته اند. باید به این معنانی توجهی جدی داشت. نحوه ی توجه کردن به متکلم در ایجاد ارتباط مؤثر است. اگر سخن او را قطع کنیم ، یا به او مدام خیره شویم، یا بدون توجه به سخنان وی مشغول کار دیگری گردیم و یا با مزه پرانی او را از ادامه ی سخن گفتن پشیمان سازیم، در آن صورت شنونده ی خوبی نخواهیم بود.
ج) نکته ی مهم تر آن که شنیدن سخن جوان همواره بدین معنا نیست که او با ما سخن بگوید. ماباید به پیام های غیر کلامی او نیز توجه کنیم. گاه رنگ چهره، لحن صدا، حالات بدن، واکنش سریع و … پیام هایی را مخابره می کنند که رساتر از سخن مستقیم است. شنونده ی خوب باید به این پیام ها نیز توجه داشته باشد. نتیجه آن که شنونده خوب باید:
الف) گوش دادن مؤثر را تمرین کند.
ب) جوان را برای بازگو کردن احساساتش زیر فشار قرار ندهد.
ح) پاسخ هایی که می دهد دقیق باشد.
د) بیش از اندازه سؤال نکند؛ زیرا اگر به قدری کافی اطلاعات به دست آورده باشد. طرح سؤالات بیش تر، معنا و مفهوم خود را از دست خواهد داد.
ر)برای گوش دادن وقت صرف نماید. یعنی با شنیدن چند جمله خسته و دلزده نشود.
ز) اگر فرصتی برای گوش دادن ندارد، آن را طوری متذکر شود که برای جوان قابل قبول باشد.(گیفورد،1371،صص102-88)
2- 1- 6- تأثیر محیط و معماری بر رفتار و اخلاق جوان
در بیان تأثیر محیط بر جوانان افراد مختلفی صاحبنظر هستند. دیدگاه دکتر سید حمید آتشپور به شرح ذیل میباشد.
در میان نظریه های مختلف، محیط بیشتر به عنوان عاملی تاثیرگذار بر رفتار انسان فرض می شود. با پیشرفت دانش روانشناسی محیطی دیگر انسان و رفتار او متاثر از محیط نیستند بلکه بر روند شکل گیری محیط اثر متقابل دارند. درزمینه تاثیر محیط و معماری بر رفتار می توان به 3 دیدگاه اشاره کرد: 1- جبری نگری معماری: از این دیدگاه معماری و محیط اطراف دلیل بروز رفتار در فرد خواهند بود. 2- اختیاری نگری محیطی: در این دیدگاه انتخاب فرد باعث بروز رفتار خواهد بود. 3- احتمالی نگری محیطی: این نگرش حد وسطی از دو دیدگاه قبل است. (گیفورد،1381، ص 145)
محیط را به شکل ضمنی هر آنچه در اطراف ما است، چه ساخته شده چه طبیعی، می توان نامید. با این وجود تعریف ما از محیط بسته به نوع برداشت و استفاده ما از محیط متفاوت است: «جغرافی دانان زمین آب و هوا، روان شناسان مردم و شخصیت فردی آنها، جامعه شناسان سازمان های اجتماعی و فرآیندها و معماران ساختمان ها و محیط های باز و منظر را محیط تعریف می کنند.» بسیاری از عوامل غیرفیزیکی موجود در محیط می توانند محیط را متاثر کنند. محیط های طبیعی اغلب به عنوان عواملی که از فشار روحی می کاهند در نظر گرفته می شوند اما گاهی در شمار موارد استرس زا قرار میگیرند. محیط را می توان به طرق مختلف برحسب موارد گوناگون دسته بندی کرد. از جمله دسته بندی هایی که در مورد محیط انجام شده تقسیم بندی جان لنگ است وی محیط را در زیر گروه های محیط کالبدی، محیط اجتماعی، محیط روانشناختی و محیط رفتاری تقسیم بندی میکند:
محیط کالبدی شامل محیط های زمینی و جغرافیایی، محیط اجتماعی شامل نهادهای متشکل از افراد و گروه ها، محیط روانشناختی شامل تصاویر ذهنی مردم و محیط رفتاری مجموعه عواملی است که فرد به آن واکنش نشان میدهد.
در زمینه دیدگاه های ارائه شده در باب تاثیر محیط و معماری بر رفتار می توان به سه دیدگاه اشاره جبری نگری معماری: این دیدگاه از نخستین دیدگاه ها در مورد تاثیر معماری بر رفتار انسان بوده است. لنگ در ابتدای کتاب آفرینش، نظریه معماری بیان می کند که بیشتر نظریه های معماری بر این اعتقاد و اساس بوده است که محیط ساخته شده، یکی از عوامل تعیین کننده رفتار اجتماعی انسان بوده است. این دیدگاه در گفتار آلتمن قابل مشاهده است: «محیط و رفتار آن قدر در هم تنیده شده اند که به سختی می توان آنها را از هم تفکیک کرد. رفتار را نمی توان مستقل از رابطه درونی آن با محیط درک کرد و رفتار را باید در بستری محیطی تعریف کرد.» اما این دیدگاه در واقع نوعی «اعتقاد به جبریت معماری» است. لنگ دلیل این اشتباه در تاریخ نظری معماری را بنیان گذاری نظریه های «معماری براساس مدل ساده انگارانه انگیزش پاسخ» می داند. به این شکل محیط ساخته شده یا طبیعی محرک و رفتار انسان ها پاسخگوی محرک در نظر گرفته می شود. در واقع ایرادهای دیگری هم بر این دیدگاه وجود دارد: «نخست اینکه با وجود اهمیت عواملی اجتماعی و فرهنگی، این دیدگاه در اهمیت محیط فیزیکی مبالغه می کند. دوم اینکه جبری نگری تاثیرات غیرمستقیم محیطی و تعامل معماری متغیرهای محیطی را که به صورت ترکیبی عمل می کند نادیده می گیرد و بالا خره این که جبری نگری، تعامل میان فرد و محیط را نادیده می گیرد و فرد را منفعل می پندارد…» نکته ای که مد نظر لنگ است در روانشناسی محیطی از تاریخ 1980 میلا دی مورد توجه قرار گرفت، رابطه انسان – محیط رابطه ای دوسویه است. هر دو به نوعی بر هم تاثیر گذارده و از هم متاثر می شوند. بنابراین نمی توان صرفاً وجوه کالبدی محیط را دلیل بروز رفتارها در انسان دانست. باید همواره این نکته را مدنظر داشت که جز ویژگی های محیطی، عواملی متعدد در شکل گیری رفتار انسان ها در محیط های مختلف وجود دارد. البته ممکن است در طول تاریخ معماری به مواردی برخورد کرد که در یک محیط، آنقدر ناهنجاری اجتماعی اتفاق افتاده باشد که مسوولان تصمیم به تخریب آن مکان گرفته اند، اما این نکته همیشه صادق نیست (لنگ،1385،صص132-112)اختیاری نگری محیطی: بل ضمن بیان این نگرش به محیط عنوان می کند که جبری نگری به شکل مطلق و ناب باوری مبالغه آمیز است. اختیاری نگری در واقع شکل تعدیل شده ای از جبری نگری است. مطابق این دیدگاه: «محیط عرضه کننده فرصت های رفتاری و نیز عامل ایجاد محدودیت های بالقوه است» از این دیدگاه محیط معمولا باعث بروز رفتارنمیشود،دراین نگرش انتخاب ماست که نقش مشخص کننده را دارد: «اختیاری نگری محیطی، محیط راتنها تعیین کننده رفتار نمیداند، بلکه آن را زمینهای برای وقوع رفتارمی داند.» احتمالی نگری محیطی: این دیدگاه در واقع حد وسط دیدگاه های جبری نگری و اختیاری نگری است. در این دیدگاه فرض بر این است که: «هر ارگانیسمی در هر موقعیت محیطی ممکن است پاسخ های گوناگونی برگزیند.» البته هر رفتاری واجد درجه ای از احتمال است که این درجات احتمال ناشی از تاثیر عوامل سغیر معماری و هم ناشی از تاثیر عوامل معماری و طراحی است. بااین فرض میتوان بروز بعضی از رفتارها را در برخی از محیطها محتملتر دانست.افراد در مقابل کلمه محیط کالبدی، از واژه محیط فرهنگی نیز نام می برند. این نامیدن اشاره به کافی نبودن جنبه کالبدی محیط برای افراد دارد. لنگ اعتقاد دارد: «زندگی انسان در محیط فرهنگی جریان دارد» محیط های ساخته شده، بخشی از محیط های فرهنگی، زمینی یا جغرافیایی است در واقع مجموعه ای از انطباق پذیری ها را شامل می شود که انسان با آن محیط ها ایجاد می کند. محیط معماری را می توان به این شکل تعریف کرد: «محیط شامل مجموعه ای قرارگاه های رفتاری است که درون یکدیگر قرار گرفته و با هم فصول مشترکی دارند.» عناصر اصلی این قرارگاه های رفتاری، یک الگوی شاخص رفتار و یک محیط فیزیکی می باشد. این نظر شباهت با دیدگاه کریستوفر الکساندر دارد. الکساندر پس ازاشاره به«کیفیتی بینام»که موجب زنده ماندن بناها وشهرها میشود چنین عنوان میدارد که: «برای تعریف این کیفیت در بناها وشهرها، بایدکار را با درک این مطالب شروع کنیم که هویت هر فضا از تکرار مستمر الگوهای خاصی از رویدادها در آن مکان حاصل می شود.» (همان،ص 158)در کتاب «معماری و راز جاودانگی»، پس از آنکه وجود الگو در رویدادها را در فصل قبل مشخص کرده، چنین عنوان می کند که در واقع الگویی فضایی هم وجود دارد که با الگوی رویدادهایی که در آن فضا اتفاق می افتد نسبت مکملدارد. ازترکیباینهردو الگو، «الگویی جامع» به وجود می آید که «عنصر متعلق به فرهنگ انسانها است.وی متذکر می شود که گرچه «هرالگوی فضایی الگویی رویدادی دارد که با آن ملازم است» اما الگوی فضایی علت الگوی رویدادها نیست و بالعکس.محیط فیزیکی را می توان همان ساختار کالبدی دانست که از ترکیب سطوح مختلف در الگوهایی که فضاهای باز و بسته و ساختمان ها را شکل می دهند تشکیل شده است. قابلیت های محیط بر دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود، قابلیت های مستقیم آن دسته از فعالیت ها است که قابل تامین توسط محیط هستند، اما قابلیت های غیرمستقیم «شامل چیزهایی چون معانی نمادین می باشد که به همبستگی الگوها با یک مرجع و سودمندی یک الگو بستگی دارد.»(گروتر، 1375:ص 11)
دیدگاه عبدالحمید نقره کار، مهدی حمزه نژاد ، محسن دهقانی تفتی در مورد تاثیر محیط بر جوانان اینگونه میباشد:
در مورد رابطۀ محیط و رفتار، چهار موضع گیری نظری شامل رویکردهای اختیاری، امکان گرا، جبرگرا و احتمال گرا قابل تشخیص است. رویکرد اختیاری معتقد است که محیط هیچ اثری بر رفتار انسان ندارد. اما برای انسان محدودیت های زیست شناختی وجود دارد که رویکرد اختیاری را غیرقابل دفاع می کند. صاحب نظران مکتب جبر به قاطعیت و تعیین کننده بودن دخالت و تأثیر عوامل طبیعی اعتقاد راسخ دارند. رویکرد جبری، رابطۀ محیط و رفتار را، رابطۀ علی میداند (لنگ ،1383،ص 114) بسیاری از طراحان نوخردگرا را می توان از جمله طرفداران این نظریه به حساب آورد. از نظر این طراحان، کیفیت طراحی محیطی به مثابه کیفیت و صفتی، ذات محیط کالبدی بوده و به شکل مستقل از ناظر وجود دارد. آنان کیفیت طراحی محیط را ماهیتی متعلق به محیط و به طور مشخص متعلق به فرم می دانند. از پیروان این نظریه می توان به آلدوروسی و کریستوفر الکساندر اشاره نمود.(گلکار،1380،صص 45)
امکان گرایان محیط را تأمین کنندۀ رفتار انسان و کمی بیشتر از آن می دانند. تحلیل رفتار های انسان نشان می دهد که مردم به اندازه ای که امکان گرایان فرض می کنند در رفتار خود آزادی عمل ندارند. هر فردی مجموعه ای از انگیزه ها و شایستگی ها را در خود دارد که حداقل بخشی از آن توسط محیط های جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی تعیین می شود . از نظر طراحان محیطی این نظریه، کیفیت های طراحی محیطی به مثابه مقوله ای کاملا ذهنی و سلیقه ای است، که توسط ناظر ساخته شده و ارتباطی با خصوصیات محیط کالبدی ندارد . بنا به این تحلیل ها، به نظر می رسد موضوع تأثیر محیط بر رفتار انسان بیش از آن چیزی است که امکان گرایان متصور شده اند و میزان تأثیر محیط بر رفتار مابین مکتب جبر و امکان می باشد.
مکتب احتمال گرا ه عدم قطعیت نظام وقوع رفتار های انسان و محیط عمل طراحان معتقد است. ولی، فرض می¬کند که اساس رفتار انسان متغییر نیست. موضع احتمال گرایانه مبنای بیشتر تحقیقات اخیر رابطه رفتار و محیط بوده است. طراحان محیطی این نحلۀ فکری؛ جان لنگ، لینچ، نسر و اپلیارد می باشند که معتقدند خصوصیات کالبدی محیط از یکسو و الگوها، رمز های فرهنگی و توانایی های ذهنی از سوی دیگر، در شناخت کیفیت های محیطی اثرگذارند.(همان،صص53-60) بنابراین در یک دسته بندی کلی، مکتب رویکرد اختیاری میزان تأثیر محیط بر رفتار را بسیار پایین در نظر می گیرد و مکاتب امکان گرا، احتمال گرا و جبرگرا به ترتیب میزان تأثیر بالاتری برای تأثیر محیط بر رفتار را بیان نموده اند.
2- 2- قرارگاههای رفتاری
2- 2- 1- تعریف قرارگاههای رفتاری
قرارگاه رفتاری و یا یک « مکان _ رفتار » عنصری تحلیل کننده و یا برای تحلیل محیط است که برای تشریح
کارکرد های اصلی فضاهای معماری و طراحی شهری و یا طراحی آنها به کار گرفته می شود . قرارگاه رفتاری
مفهومی است که برای اولین بار به وسیله « راجر بارکر» و همکارانش در راستای پژوهش در « روانشناسی رشد»
برای تجزیه و تحلیل محیط اجتماعی ، روانشناختی کالبدی کودکان ابداع گردید . به تدریج رابطه مفهوم قرارگاه