بانک پایان نامه های روانشناسی

بانک پایان نامه های ارشد - رشته روانشناسی - پایان نامه روانشناسی بالینی,پایان نامه روانشناسی عمومی,پایان نامه روانشناسی بالینی,پایان نامه روانشناسی کودکان,پایان نامه روانشناسی استثنائی-با فرمت ورد - متن کامل-

– (75)

جولای31 بدست 92

Please enter banners and links.

1- مقدمه 2
1-1 مقدمه 2
1-2 مفهوم الگوهای نوظهور 3
1-3 مفهوم ویژگی های جریانی 5
1-4 چالش های موجود در استخراج الگوهای نوظهور 6
1-5 الگوریتم های استخراج الگوهای نوظهور 8
1-6 ایده اصلی تحقیق 11
1-7 نگاهی کلی به فصول رساله 13
فصل دوم 14
2- پیشینه تحقیق 15
2-1 مقدمه 15
2-2 روش های مبتنی بر قانون 15
2-2-1 روش Classification Based on Association (CBA) 15
2-2-2 روش کلاسه بندی Classification based on Multiple-class Association Rule (CMAR) 16
2-2-3 روش کلاسه بندی Classification based on Prediction Association Rule (CPAR) 16
2-3 روش های استخراج الگوها 17
2-3-1 روش مبتنی بر مرز 17
2-3-2 روش مبتنی بر محدودیت 17
2-3-3 الگوریتم استخراج درخت الگوی تقابل CP-tree 18
2-3-4 روش استخراج با کمک دیاگرام دودویی صفر ZBDD Miner 18
2-3-5 روش استخراج الگوهای نوظهور متمایز DP-Miner 18
2-4 روش های کلاسه بندی مبتنی بر الگوهای نوظهور 20
2-4-1 روش کلاسه بندی مبتنی بر اساس مجموع الگوهای نوظهور CAEP 20
2-4-2 الگوریتم کلاسه بندی بر پایه تئوری اطلاعات iCAEP 20
2-4-3 روش کلاسه بندی بر پایه الگوهای نوظهور جهشی JEPs-classifier 21
2-4-4 روش کلاسه بندی بر پایه الگوهای نوظهور جهشی قوی 21
2-4-5 روش تصمیم گیری مبتنی بر نمونه DeEPs 21
2-4-6 روش کلاسه بندی توسط مجموعه راست نمایی PCL 22
فصل سوم 23
3- دانش اولیه 24
3-1 الگوهای نوظهور 24
3-2 درخت الگوی مکرر دینامیک DFP-tree 30
فصل چهارم 33
4- راهکارهای ارائه شده برای استخراج الگوهای نوظهور قوی مبتنی بر ویژگی های جریانی 34
4-1 مقدمه 34
4-2- درخت الگوی مکرر دینامیک نامرتب Unordered Dynamic FP-tree 35
4-3 درخت الگوی مکرر دینامیک مرتب Ordered Dynamic FP-tree 44
4-4 روش استخراج الگوها SEP-Miner 56
فصل پنجم 62
5- آزمایشات تجربی 63
5-1 مقدمه 63
5-2 کلاسه بندها 63
5-2-1 کلاسه بند درخت تصمیم C4.5 63
5-2-2 کلاسه بند SVM 64
5-2-3 کلاسه بند بیزین ساده 65
5-2-4 کلاسه بند نزدیکترین همسایه 66
5-2-5 الگوریتم AdaBoost66
5-3 تست های آماری 68
5-3-1 تست آماری جفت شده t-tets 68
5-3-2 تست آماری Wilcoxon 68
5-3-3 تست آماری فردمن 69
5-4 تنظیمات تجربی 71
5-5 مقایسه دقت پیش بینی 73
5-6 مقایسه تعداد الگوها 81
5-7 مقایسه زمان اجرا 83
5-8 تحلیل اثر ترتیب در ساخت درخت الگوی مکرر دینامیک 86
5-9 چگونگی تعیین کردن حداقل آستانه فراوانی نسبی 88
5-10 تحلیل حساسیت روی حداقل آستانه های نرخ رشد 89
5-11 مقایسه کارایی DFP-SEPSF بدون دانستن کل فضای ویژگی ها 90
5-12 خلاصه نتایج تجربی 94
فصل ششم 96
6- نتیجه گیری و کارهای آینده 97
اختصارات 99
واژه نامه فارسی به انگلیسی 100
واژه نامه انگلیسی به فارسی 108
فهرست منابع 116

فهرست جدولها
جدول 3-1 الگوهای نوظهور کاندید از کلاس Poisonous به کلاس Edible38
جدول 5-1 توصیف مجموعه داده ها؛ #Features تعداد ویژگی ها، #Instances تعداد نمونه ها، #Classes تعداد کلاس ها 71
جدول 5-2 مقایسه دقت پیش بینی (%): کلاسه بندهای DFP-SEPSF، EPSF، SJEP، CAEP 75
جدول 5-3 مقایسه دقت پیش بینی (%): کلاسه بندهای DFP-SEPSF، CBA، CMAR، CPAR 77
جدول 5-4 مقایسه دقت پیش بینی (%): کلاسه بندهای DFP-SEPSF، NB، Knn، J48، SVM، AdaBoost 78
جدول 5-5 تعداد دفعات win/tie/loss کلاسه بند DFP-SEPSF در مقابل یازده کلاسه بند دیگر 80
جدول 5-6 تعداد دفعات win/tie/loss کلاسه بند DFP-SEPSF در مقابل یازده کلاسه بند دیگر؛ با استفاده از تست جفت شده t-test در سطح معنادار 95% 80
جدول 5-7 تعداد دفعات win/tie/loss کلاسه بند DFP-SEPSF در مقابل یازده کلاسه بند دیگر؛ با استفاده از تست Wilcoxon در سطح معنادار 95% 80
جدول 5-8 تست فردمن در سطح معنادار 95% با میانگین رتبه کلاسها 81
جدول 5-9 تست Bonferroni-Dunn 81
جدول 5-10 مقایسه تعداد الگوهای استخراجی: کلاسه بندهای DFP-SEPSF، CAEP، CBA، CMAR 83
جدول 5-11 زمان اجرا: کلاسه بندهای DFP-SEPSF، CAEP 86
جدول 5-12 مقایسه درخت الگوی مکرر مرتب با درخت الگوی مکرر نامرتب 88
فهرست شکلها
شکل 3-1. یک مثال از الگوهای مکرر از مجموعه داده Balloon 25
شکل 3-2. یک مثال از درخت الگوی مکرر دینامیک 32
شکل 4-1. مرحله به مرحله ساخت دینامیک درخت الگوی مکرر بدون در نظر گرفتن ترتیب آیتم ها35
شکل 4-2. ساخت درخت الگوی مکرر دینامیک بدون در نظر گرفتن ترتیب آیتم ها 40
شکل 4-3. مقایسه ساختار درخت الگوی مکرر با و بدون در نظر گرفتن ترتیب آیتم ها 45
شکل 4-4. ساختن درخت الگوی مکرر بر پایه ویژگی های جریانی 45
شکل 4-5. درخت الگوی مکرر پایه 47
شکل 4-6. اضافه کردن گره های جدید به درخت الگوی مکرر و تغییر موقعیت آنان 48
شکل 4-7. فرآیند ترکیب مرحله به مرحله 51
شکل 4-8. استخراج الگوهای نوظهور با استفاده از FP-tree بصورت مرحله به مرحله 57
شکل 5-1 بردار پشتیبان و صفحه جداکننده خطی65
شکل 5-2 تاثیر آستانه های نرخ رشد بر روی DFP-SEPSF: دقت روش پیشنهادی بر روی سی مجموعه داده تحت آستانه های 20، 30، 40، 50 و 60 گزارش داده شده است. 90
شکل 5-3 دقت های J48، Knn، NB، SVM، AdaBoost به ترتیب 50، 50، 60، 60، و 60 هستند. 91
شکل 5-4 دقت های J48، Knn، NB، SVM، AdaBoost به ترتیب 70، 80، 100، 70، و 80 هستند 92
شکل 5-5 دقت های J48، Knn، NB، SVM، AdaBoost به ترتیب 70، 90، 70، 100، و 70 هستند 92
شکل 5-6 دقت های J48، Knn، NB، SVM، AdaBoost به ترتیب 50، 60، 70، 50، و 40 هستند 93
شکل 5-7 دقت های J48، Knn، NB، SVM، AdaBoost به ترتیب 80، 80، 100، 100، و 90 هستند 93
شکل 5-8 دقت های J48، Knn، NB، SVM، AdaBoost به ترتیب 90، 80، 60، 80، و 90 هستند 94
فصل اولمقدمه

مقدمهمقدمه کلاسه بندی[1] یکی از وظایف اساسی در داده کاوی[2] است که بطور وسیعی در زمینه یادگیری ماشین[3]، شبکه های عصبی[4] و تشخیص الگو[5] مورد مطالعه واقع شده است. ورودی، مجموعه ای از نمونه های آموزشی[6] است که شامل چندین ویژگی[7] است. ویژگی ها با توجه به دامنه مقادیرشان به دو دسته ویژگی های گسسته[8] و ویژگی های پیوسته[9] قابل تفکیک هستند. در حالت کلی، یک کلاسه بند[10]، توصیف مختصر و معنادار (مدل[11]) برای هر برچسب کلاس[12] در رابطه با ویژگی ها تولید می کند. سپس، مدل برای پیش بینی برچسب کلاس نمونه های ناشناخته[13] بکار می رود. کلاسه بندی همچنین بعنوان یادگیری با ناظر[14] نیز شناخته می شود که در آن هر نمونه آموزشی دارای برچسب کلاس است. در حالی که، یادگیری بدون ناظر[15] یا خوشه بندی[16] جستجو می کند و گروه های همگن از اشیا را بر اساس مقادیر ویژگی هایشان دسته بندی می کند؛ در واقع، نمونه ها دارای برچسب کلاس نیستند. کلاسه بندی در محدوده وسیعی از کاربردها از جمله آزمایشات علمی[17]، تشخیص دارو[18]، پیش بینی آب و هوا[19]، تایید اعتبار[20]، تقسیم بندی مشتری[21]، بازاریابی هدف[22] و تشخیص تقلب[23] بطور موفقیت آمیزی بکار می رود.
کلاسه بندی بر پایه الگوها[24]، یک متدلوژی جدید محسوب می شود. کشف الگوهایی که نشاندهنده تمایز بین کلاس های مختلف هستند، یکی از موضوعات مهم در داده کاوی محسوب می شود. در این تحقیق، ما کلاسه بندی را بر اساس الگوهایی به نام الگوهای نوظهور[25] (Emerging Patterns) که تمایز بین کلاس ها را بصورت بارزی نشان می دهند، از مجموعه داده ها[26] استخراج می کنیم و سپس، بر اساس آنها، کلاسه بندی را انجام می دهیم.
مفهوم الگوهای نوظهور
مفهوم الگوهای نوظهور برای استخراج دانش از پایگاه داده ها توسط Dong و Li پیشنهاد شده است تا تغییرات قابل توجه بین کلاس ها را به تصویر بکشند [1]. یک الگوی نوظهور، ترکیب عطفی بین ویژگی هایی است که میزان احتمال حضور آن در یک کلاس نسبت به دیگر کلاس ها بطور قابل توجهی تغییر می کند [1،2]. این الگوها مفید هستند به این دلیل که قادر هستند تا وجه تمایز بین کلاس ها را بیان کنند. در صورتی که میزان فراوانی[27] هر الگو که در یک کلاس نسبت به دیگر کلاس ها قابل توجه باشد، نشاندهنده آن است که این الگو، بطور خاص به این کلاس اختصاص دارد و از طرفی این نوع الگوها برای پایگاه داده هایی که بحث محدودیت زمانی برای استخراج دانش از آنها مطرح است، اهمیت ویژه ای می یابند.
استخراج الگوهای نوظهور بدین صورت مطرح می شود: « پیدا کردن آیتم هایی که نرخ رشد[28] آن (که بصورت نسبت احتمال آن آیتم بین کلاس های مختلف تعریف می شود) از مقدار آستانه ای بیشتر باشد.» این مقدار آستانه باید بگونه ای انتخاب شود که الگوهای استخراجی ، تفاوت و تمایز بین کلاس های مختلف را نشان دهند. این الگوها در واقع مجموعه ای از آیتم ها هستند که بیان کننده ترکیب عطفی بین مقادیر ویژگی ها هستند [2].
نوعاً، تعداد الگوهای استخراجی بسیار زیاد است اما فقط شمار کمی از این الگوها برای تحلیل داده ها و کلاسه بندی مطلوب و مفید هستند. از آن جایی که مقدار زیادی از این الگوها بی ربط[29] و تکراری[30] هستند، دانش جدیدی را فراهم نمی کنند و لذا تاثیر نامطلوبی بر روی دقت کلاسه بند دارند که موجب کاهش دقت پیش بینی[31] می شوند. برای افزایش کارایی[32] و دقت، بایستی روالی را توسعه داد که الگوهای وابسته و غیر مفید حذف شوند تا شمار این الگوها کاهش یابد.
یک الگوی نوظهور با احتمال بالا در کلاس خودش و احتمال پایین در کلاس مقابلش می تواند برای تعیین یک نمونه تست بکار رود. قدرت این الگو توسط معیارهایی مثل فراوانی نسبی[33] و نرخ رشد ( نسبت احتمال الگو در یک کلاس نسبت به دیگر کلاس ها) آن بیان می شود.
در بسیاری از زمینه های کاربردی مانند کشف دانش از داده های ژنی[34] ، پردازش تصویر[35]، کشف نفوذ[36] ، کشف برون هشته[37]، کشف کلاهبرداری[38] ، داده های نامتوازن[39] ، جریان داده ها[40] ، بیوانفورماتیک[41] ، سیستم های پیشنهاد دهنده[42] ، نیاز است که تغییر ناگهانی در داده ها تشخیص داده شود. الگوهای نوظهور تغییرات ناگهانی و تفاوت های قابل توجه را از داده ها استخراج می کنند. الگوهای نوظهور، در زمینه پردازش تصویر برای قطعه بندی بدین گونه عمل می کند که سعی می کند در پیکسل هایی که تغییر ناگهانی شدت[43] بوجود می آید را بعنوان یک قطعه جدید معرفی کند. در زمینه کشف نفوذ و کلاهبرداری، رفتار داده ها پیگیری می شود، زمانی که رفتار داده ها بصورت ناگهانی تغییر کند، بعنوان نفوذ تشخیص داده می شود. در سیستم های پیشنهاد دهنده، سیستم به دنبال رفتارهای خاص و مختص هر کاربر است تا با کشف ویژگی های خاص هر کاربر، به او محصولات مطابق با علایق و استعدادهای او را پیشنهاد دهد. لذا الگوهای نوظهور در این راستا نقش بسزایی دارند.
مفهوم ویژگی های جریانی[44]
در داده های جریانی[45]، نمونه ها به مرور زمان دریافت می شوند در حالیکه تعداد ویژگی ها ثابت می باشد. اما در ویژگی های جریانی، تعداد داده های یادگیری ثابت می باشد ولی ویژگی ها بصورت دینامیک تولید می شوند و الگوریتم یادگیری به مرور زمان ویژگی ها را دریافت می دارد [31، 32]. در ویژگی های جریانی روال بدین صورت است ویژگی های توسط روش های تولید ویژگی مانند روش های یادگیری رابطه ای آماری[46] و تعاملات بین ویژگی ها[47]، تولید می شوند. مشکلاتی که در پی تولید ویژگی ها توسط این روش ها بروز می کند بدین شرح است که: 1) میلیون ها و یا حتی بیلیون ها ویژگی تولید می شوند که بدلیل محدودیت های حافظه امکان نگهداری این حجم از ویژگی وجود دارد و از طرفی زمان بسیار زیادی بایستی صرف شود تا فرآیند یادگیری شروع شود. 2) ویژگی ها توسط کوئری های موجود در SQL تولید می شوند که اجرای این کوئری ها محدود به زمان پروسسور[48] است تقریبا پروسسور هر صدهزار کوئری را در 24 ساعت اجرا می کند. از طرفی بسیاری از ویژگی ها تولیدی بی ربط و تکراری هستند[49]. این موضوع نشان می دهد که شمار کمی از این ویژگی های تولیدی در عمل در فرآیند یادگیری موثر است و لذا تولید ویژگی ها هزینه بر است [32]. بر این اساس برای فائق آمدن بر این مشکلات، مفهوم ویژگی های جریانی شکل گرفت و تلاش شد تا با تولید دینامیک ویژگی ها و بررسی این ویژگی ها در زمان تولید و تاثیر آن بر روال یادگیری فرآیند تولید ویژگی ها را هدایت کنند.
برای برخورد با چالش های مطرح شده، بایستی فرآیند یادگیری قابلیت پاسخگویی به ویژگی های جریانی را داشته باشد. در واقع، روال یادگیری بایستی بصورت افزایشی با دریافت هر ویژگی قابل بروزرسانی شدن داشته باشد بدون اینکه به اولین مرحله یادگیری بازگردد. لذا در راستای استخراج الگوهای قوی بایستی در ابتدا ویژگی ها بررسی شوند و ویژگی هایی که بی ربط هستند را حذف کرد، سپس از روی ویژگی های مفید و قوی ، الگوها را استخراج کرد.
چالشهای موجود در استخراج الگوهای نوظهور
در این تحقیق هدف بر آن است که بر موضوعات اساسی در زمینه الگوهای نوظهور پرداخته شود که عبارتند از: 1. به دلیل حجیم بودن داده ها و حجم بالایی از ویژگی ها و با توجه به مفهوم ویژگی های جریانی، اولین موضوع، نحوه برخورد با این نوع از داده ها می باشد به طوری که بتوان از میان خیل عظیم ویژگی ها و با توجه به قضیه رشد ویژگی ها که بصورت دینامیک تولید می شوند، روشی ارائه داده شود که با دریافت ویژگی های جدید بصورت دینامیک بروزرسانی شود. همانطور که قبلا اشاره شد، در حوزه های مربوط به پایگاه داده ها که نیاز به گرفتن کوئری از پایگاه داده است، میلیونها و یا بیلیارد ویژگی تولید می شود. این نوع ویژگی همین طور در حوزه پردازش تصویر کاربرد دارد. در حوزه پردازش تصویر، در بعضی مواقع لازم است که به هر پیکسل بعنوان یک ویژگی در نظر گرفت که در نتیجه فضای ویژگی ها بسیار گسترده و گاها نامتناهی می شود و لذا لزوم برخورد با اینگونه داده ها متفاوت می شود. 2. استخراج الگوهای قوی از میان الگوها و داده های موجود، از دیگر موضوعات اساسی است. این موضوع، زمانی بیشتر اهمیت می یابد که با توجه به حجیم بودن داده ها، در نتیجه رشد این الگوها به سرعت نمایی خواهد شد بخصوص زمانی که ابعاد ویژگی ها بی نهایت باشد، دیگر امکان نگهداری هر الگویی وجود نخواهد داشت در نتیجه استخراج الگوهای قوی که در کلاسه بندی واقعا موثر باشند، بسیار اهمیت خواهد یافت.
در روال استخراج این الگوها سه مساله اساسی وجود دارد:
چگونه مجموعه مفید و موثری از الگوهای نوظهور، بین داده های کلاس های مختلف استخراج شود؟
از آنجایی که همه این الگوها مفید نیستند در واقع شمار زیادی از این الگوها در راستای یادگیری مدل و کلاسه بند بکار نمی روند، در نتیجه بایستی بتوان مجموعه کوچک و در عین حال قوی از این الگوها تشکیل داد، در همین راستا مسائلی که مطرح می شود این است که کدامیک از این الگوها برای هدف یادگیری و کلاسه بند مفید است و در واقع چگونه می توان مجموعه قوی از این الگوها را تشکیل داد؟ از طرفی موضوع دیگر ابعاد ویژگی های[50] مسئله خواهد بود، در صورتی که ابعاد ویژگی ها بالا باشد، در نتیجه شمار الگوهای نوظهور سیر صعودی خواهد داشت که شمار زیاد از این الگوها هم برای آنالیز داده ها بصورت برخط مشکل ساز است و هم این که روال یادگیری و کلاسه بند را زمانبر و هزینه بر می کند که مناسب نیست. لذا با بیان این مسائل بایستی بتوان مجموعه کوچک و در عین حال قوی از الگوهای نوظهور را تشکیل داد که این موضوع خود موضوعی چالش برانگیز است، و اینکه کدامیک از الگوهای جدید مفید و موثر هستند ؟
کدامیک از این الگوها برای هدف کلاسه بند مفید هستند؟ و چگونه این الگوها یک کلاسه بند مفید و موثر و در عین حال دقیق را می سازند؟
3. طریقه استفاده از این الگوها و یا همان مدل است که بتواند از الگوها بخوبی بهره گرفته و کلاسه بندی دقیقی را انجام دهد بطوری که دقت کلاسه بند بالا باشد.
وقتی که ابعاد ویژگی ها بالا باشد، استخراج الگوهای نوظهور مشکل تر خواهد شد؛ چرا که ذخیره، بازیابی، هرس و مرتب کردن آنها برای کلاسه بند با تعداد کاندیداهای بسیار زیاد الگوها، سخت و یا غیرممکن خواهد شد. با ظهور داده های حجیم و بزرگ که شامل صدها هزار ویژگی هستند مانند پردازش تصویر ، داده های ژنی و داده های متنی و … ، فضای جستجوی این الگوها نسبتاً بزرگ، هزینه بر و گاهی اوقات حتی غیرممکن است [19].
ایجاد یک مدل بر اساس الگوهای نوظهور با داده های با ابعاد بالا و نمونه های حجیم یک موضوع چالش برانگیز است. مشکل حتی سخت تر می شود اگر همه فضای ویژگی ها، قبل از عملیات یادگیری در دسترس نباشد و یا نامتناهی باشد [19].
از طرفی روش های یادگیری مرسوم [37، 38، 40] قادر هستند که بحث چند کلاسه[51] را از طریق روش های دو به دو مثل یکی در مقابل یکی[52] و یکی در مقابل همه[53] مدیریت کنند. بلاوه، بسیاری از روش های موجود استخراج الگوهای نوظهور مانند روش های مبتنی بر مرز[54] [1، 3، 13] و روش های مبتنی بر محدودیت[55] [2]، الگوهای مربوط به هر کلاس را در فرآیند جداگانه ای استخراج می کنند که این امر مطلوب نیست و منجر به تکرار محاسبات سنگین می شود. لذا بایستی بتوان روش استخراجی ارائه داد که این قابلیت را دارا باشد که تمامی الگوهای کلاس های مختلف را بصورت همزمان استخراج کند.
بنابراین در این حوزه با موضوعات چالش برانگیزی بدین شرح روبرو هستیم:
1. چگونه بصورت موثر، مجموعه کوچکی از الگوهای نوظهور قوی را از داده های با ابعاد بالا استخراج کنیم؟
2. چگونگی استخراج کردن الگوهای نوظهور وقتی که کل ویژگی ها قبل از فرآیند یادگیری در دسترس نیستند؟
3. چگونگی ارائه مدل افزایشی و دینامیک در پاسخ به ویژگی های جریانی؟
4. چگونگی استخراج الگوهای نوظهور از کلاس های مختلف بصورت همزمان؟
الگوریتمهای استخراج الگوهای نوظهور
زمانی که ابعاد داده ها بالا باشد، شمار الگوهای نوظهور بسیار زیاد و در واقع نمایی و گاهاً غیرممکن خواهد بود. لذا استخراج الگوهای نوظهور از داده ها، نیاز به روالی جداگانه دارد که در این راستا روش هایی ارائه شده است. روش هایی که تلاش می کنند الگوهایی با مشخصات بیان شده، استخراج کنند؛ بدین شرح هستند: روش مبتنی بر مرز[56]، روش مبتنی بر محدودیت[57]، الگوریتم های سریع برای استخراج الگوهای نوظهور[58]، روش دیاگرام تصمیم گیری دودویی مانع صفر[59].
این روش ها کمک بسزایی در کاهش تعداد الگوهای نوظهور می کنند بدون اینکه اثری بر قدرت تشخیص کلاسه بند داشته باشد.
1.استخراج الگوها بر اساس روش مبتنی بر مرز
برای روش های مبتنی بر مرز، سه الگوریتم؛ استخراج افقی[60] ، اختلاف مرز[61] ، تولید الگوهای نوظهور جهشی[62] وجود دارد. این روش ها با الهام از الگوریتم Max_Miner طراحی شده اند.
مرز، ساختاری است که مجموعه بزرگی از آیتم ها را بصورت مختصر نمایش می دهد. مرز برای نمایش الگوهای نوظهور کاندید بکار می رود. عملیات تفکیک مرز، برای استخراج الگوها استفاده می شود. مرز افقی از داده ها، نشان دهنده همه آیتم ها با فراوانی نسبی با آستانه خاصی، در داده ها است. الگوریتم استخراج افقی، مرز افقی هم برای داده های کلاس مثبت و هم برای داده های کلاس منفی ایجاد می کند. در واقع این الگوریتم، سعی می کند مرزی برای هر یک از کلاس ها بیابد. ایده اصلی این الگوریتم، استخراج مجموعه آیتم های با فراوانی نسبی ماکزیمال است [1، 3].
الگوهای نوظهور جهشی ، الگوهای نوظهوری هستند که در داده های یک کلاس، حضور ندارند، در نتیجه نسبت فراوانی نسبی داده های کلاس های دیگر به کلاسی که این مقدار داده در آن حضور ندارد، بی نهایت می شود. به الگوهای نوظهور با نرخ رشد بی نهایت، الگوی نوظهور جهشی گفته می شود. استخراج چنین الگوهایی، کمک بسزایی به کلاسه بند می کند. به این دلیل که تفاوت بین کلاس ها توسط این الگوها، بیش از پیش قابل لمس است. لذا در این راستا، روش هایی برای استخراج الگوهای نوظهور جهشی [3، 13] ارائه شده است.
2.استخراج الگوها بر اساس روش مبتنی بر محدودیت
این روش از دو نوع محدودیت برای هرس فضای جستجو استفاده می کند که محدودیت های داخلی و خارجی را شامل می شود [2].
محدودیت هایی است که کاربر اعمال می کند، محدودیت های خارجی روش مبتنی بر محدودیت استخراج الگوهای نوظهور را ایجاد می کند. این محدودیت ها شامل تعیین حداقل مقدار برای فراوانی نسبی، نرخ رشد و بهبود نرخ رشد می باشد. از آنجا که ممکن است بعضی از الگوها زیر مجموعه دیگر الگوها باشند، چنین الگوهایی، در حکم الگوهای تکراری هستند که کمکی به کلاسه بند نمی کنند. چنین الگوهای تکراری از مجموعه الگوها باید حذف شوند که البته شمار الگوها بدین ترتیب کاهش می یابد [2].
محدودیت هایی که به صورت انطباقی در روال استخراج، بر اساس مشخصات داده ها اعمال می شود، محدودیت داخلی را تشکیل می دهند. الگوریتم مبتنی بر محدودیت استخراج الگوهای نوظهور، می تواند بصورت موثر همه الگوها را که این محدودیت ها را ارضاء می کنند، استخراج کند. این روش از جستجوی اول عرض بر روی (SE-Tree) اعمال می کند و الگوهای مفید را استخراج می کند. برای بالا بردن کارایی این روش، الگوریتم هایی ارائه شده است که هر دو دسته محدودیت ها را در یک فاز اجرایی اعمال می کنند [2].
این الگوریتم بصورت مرحله ای انجام می شود که در هر مرحله، یکسری کاندید تولید می کند و سپس آنها را تست می کند. بدین ترتیب با اعمال محدودیت ها در هر مرحله و البته تغییر بعضی محدودیت ها در هر مرحله، الگوهای نوظهور را استخراج می کند.
همچنین این موضوع قابل بیان است که روش دیاگرام تصمیم گیری دودویی مانع صفر، در مقایسه با دیگر روش ها بیشتر در زمینه داده ها با ابعاد بالا کاربرد دارد و قویتر از دیگر روش های گفته شده در این زمینه عمل می کند.
ایدهی اصلی تحقیقبرای حل موضوعات چالش برانگیز مطرح شده، ما روش درخت الگوی مکرر دینامیک[63] جهت استخراج الگوهای نوظهور قوی در ویژگی های جریانی، DFP-SEPSF را پیشنهاد می دهیم. در این روش، درخت الگوی مکرر[64] مرسوم در پاسخ به ویژگی های جریانی ساخته می شود. ایده اصلی روش پیشنهادی بدین شرح هستند:
1. با چارچوب پیشنهادی، یک تکنیک جدید، درخت الگوی مکرر دینامیک، DFP-tree، در جواب ویژگی های جریانی ارائه شده است. ما دو روش از درخت الگوی مکرر دینامیک معرفی می کنیم: درخت الگوی مکرر دینامیک نامرتب[65]، UDFP-tree، و درخت الگوی مکرر دینامیک مرتب[66]، ODFP-tree. این روش ها درخت الگوی مکرر را بصورت افزایشی به محض ورود ویژگی های جدید بصورت پایین به بالا می سازند.
2. زیر مجموعه جدیدی از الگوهای نوظهور با نام الگوهای نوظهور قوی[67]، SEPs، ارائه می دهیم. این الگوها، الگوها با کیفیت بالا[68] هستند که محدودیت فراوانی دینامیک[69] را ارضا می کنند و بسیاری از نمونه های آموزشی را پوشش می دهند. کلاسه بند بر پایه SEPs بسیار بهتر از دیگر الگوریتم های شناخته شده عمل می کند. بعلاوه، روش استخراج الگوهای نوظهور[70]، SEP-Miner، بطور چشمگیری فضای جستجوی الگوها را کاهش می دهد و الگوهای نوظهور قوی را بصورت کارایی استخراج می کند.
3. DFP-SEPSF قادر است تا به محض ورود مقادیر ویژگی های جدید، آنها را در ساختار DFP-tree وارد نماید و الگوهای نوظهور قوی جدید مربوط به این مقادیر جدید وارد شده را استخراج کند. سپس روش پیشنهادی، این الگوها را به مجموعه الگوهای استخراج شده اضافه نماید.
2. روش استخراج، الگوهای نوظهور با قابلیت پیش بینی قوی را با حذف الگوهای بی ربط و تکراری از ساختاری استخراج می کند. روش استخراج، فضای جستجوی الگوها را بصورت قابل توجهی کاهش می دهد و فرآیند کشف الگوهای نوظهور را بصورت موثری با کمک تست آماری کای مربع[71] هدایت می کند.
3. برای اینکه استخراج الگوهای نوظهور بصورت کارایی انجام پذیرد، الگوهای نوظهور از هر کلاس در زمان یکسانی بصورت موازی استخراج می شوند. DFP-SEPSF قادر است تا فرآیند استخراج الگوها از کلاس های مختلف را بدون انجام محاسبات تکراری مدیریت کند.
4. این مطالعه کارایی الگوریتم پیشنهادی را بطور کامل بررسی می کند. آزمایشات گسترده ای بر روی داده های وسیعی که شامل 24 مجموعه داده از مجموعه داده های UCI [52] و 6 مجموعه داده با ابعاد بسیار بالا صورت گرفته است. در این آزمایشات، روش پیشنهادی با دیگر روش های شناخته شده در رابطه با دقت کلاسه بندی، شمار الگوها، و زمان یادگیری مقایسه شده اند.
5. حداقل آستانه فراوانی نسبی در طول فرآیند استخراج بر اساس طول الگوهای کاندید برای هر مجموعه داده بصورت جداگانه تنظیم می شود تا کارایی DFP-SEPSF به نرخ آستانه خاصی وابستگی نداشته باشد. بعلاوه، تحلیل حساسیت آزمایشات بر روی آستانه های مختلف نرخ رشد نشان می دهد که کارایی روش پیشنهادی به نرخ رشد خاصی وابسته نیست.
در فرآیند ساخت درخت الگوی مکرر دینامیک، تعدادی محدودیت مانند حداقل آستانه فراوانی نسبی، الگوی نوظهور کمینه، و الگوی نوظهور بی ربط اعمال می شود تا فضای جستجوی الگوهای نوظهور به محض ورود ویژگی جدید هرس شود. اگر یک مقدار ویژگی محدودیت های ذکر شده را ارضا نکند، در ساختار درخت قرار داده می شود. درخت الگوی مکرر با دریافت یکی به یک ویژگی ها بتدریج ساخته می شود. برای ساخت درخت الگوی مکرر مرتب، موقعیت گره ها در درخت تغییر داده می شود تا درخت بازسازی شود. بعد از پردازش همه ویژگی ها، روش استخراج الگوها، SEP-Miner، الگوهای نوظهور با قابلیت پیش بینی قوی را از درخت الگوی مکرر استخراج می کند. روش پیشنهادی ما، در دو مرحله قابل اجرا است، اول،پایگاه داده شرطی[72] با کمک اعمال محدودیت هایی هرس می شود، دوم، پایگاه داده شرطی کاهش یافته به چندین پایگاه داده کوچکتر با کمک تست کای مربع[73]، تجزیه می شود. سپس به ازای هر زیر پایگاه داده شرطی[74] یک درخت الگوی مکرر شرطی[75] ایجاد می شود. این فرآیند مکرر اجرا می شود تا ضابطه توقف ارضا شود.
نگاهی کلی به فصول رسالهاین رساله به شش فصل تقسیم شده است. در فصل دوم، به بررسی روشها و الگوریتمهای مرسوم در استخراج الگوهای نوظهور و کلاسه بندی آنها می پردازد. در فصل سوم، دانش اولیه درباره الگوهای نوظهور و درخت های الگوی مکرر در قالب تعاریف بیان می شود. در فصل چهارم، جزئیات روشهای پیشنهادی به تفصیل ارائه میشوند. در فصل پنجم، کلاسهبندها، معیارهای ارزیابی عملکرد، مجموعه دادههای مورد آزمایش و همچنین تست آماری مورد استفاده برای مقایسه نتایج الگوریتمهای پیشنهادی با سایر روشها به تفصیل توضیح داده میشوند. در فصل ششم، نتایج حاصل از بررسی و مقایسه الگوریتمهای پیشنهادی و پاسخ سؤال‌های مطرح‌شده در فصل قبل، گردآوری‌شده است. همچنین در فصل آخر نتیجهگیری و کارهای آینده این رساله آمده است.
فصل دومپیشینهی تحقیق
پیشینهی تحقیقمقدمهدر این فصل در ابتدا به روش هایی که از الگوهای مکرر[76] در راستای کلاسه بندی بهره می گیرند، می پردازیم و سپس روش های استخراج الگوهای نوظهور و کلاسه بندهای مرتبط با این الگوها بازنگری می کنیم.
روش های مبتنی بر قانون[77]
هدف از کلاسه بندی قوانین استخراجی، استخراج کردن مجموعه کوچکی از قوانین است تا یک کلاسه بند دقیق ساخته شود. الگوریتم های استخراج قانون مانند Apriori [61] و FPgrowth [15، 16] بکار گرفته می شوند تا مجموعه کاملی از الگوها استخراج شوند. سپس مجموعه کوچکی از قوانین با کیفیت بالا انتخاب می شوند که برای کلاسه بندی بکار می روند. الگوریتم های شناخته شده برای کلاسه بند های انجمنی[78] شامل CBA، CMAR و CPAR می شوند که جزئیات این الگوریتم ها در ادامه بیان خواهند شد.
روش Classification Based on Association (CBA) [27]
روش CBA در دو فاز اجرا می شود: تولید کننده قانون[79] و سازنده کلاسه بند[80]. تولید کننده قانون، الگوریتم Appriori را بکار می گیرد تا همه قوانینی با حداقل آستانه[81] فراوانی نسبی[82] و درجه اطمینان[83] را استخراج کند. برای کلاسه بندی کردن یک نمونه تست، سازنده کلاسه بند، قوانین را بر اساس مقادیر فراوانی نسبی و درجه اطمینانشان مرتب می کند. سپس، سازنده کلاس، اولین قانون را بعنوان بهترین قانون انتخاب می کند تا بر چسب کلاس را به نمونه تست اختصاص دهد. بدلیل اینکه CBA کلاسه بندی را بر اساس فقط یک قانون برای یک نمونه تست انجام می دهد، ممکن است باعث بروز مشکل بیش یادگیر[84] شود.
روش کلاسه بندی Classification based on Multiple-class Association Rule (CMAR) [28]
با توجه به اینکه CBA فقط بر اساس یک قانون با درجه اطمینان و فراوانی بالا کلاسه بندی را انجام می دهد، مشکل بیش یادگیری صورت می گیرد و لذا دقت کلاسه بند برای نمونه های تست کم خواهد شد. برای حل این مشکل، CMAR کلاسه بندی را بر اساس چندین قانون انجام می دهد. CMAR، درخت الگوی مکرر[85] را توسعه می دهد بطوری که بتواند الگوهای مکرر[86] را بصورت کارایی استخراج کند. CMAR چندین قانون را با استفاده از وزن دهی بر اساس χ برای کلاسه بندی بکار می گیرد.
روش کلاسه بندیClassification based on Predictive Association Rule (CPAR) [29]
CPAR با الهام از الگوریتم FOIL [62] قوانین را تولید می کند. CPAR، مجموعه بسیار کوچکی از قوانین با قابلیت پیش بینی را با استفاده از الگوریتم حریصانه بطور مستقیم از مجموعه آموزشی استخراج می کند. برای جلوگیری از بیش یادگیری، CPAR بهترین k قانون را جهت کلاسه بندی کردن نمونه تست بکار می گیرد. CPAR در مقایسه با دیگر الگوریتم های استخراج قوانین دارای مزایایی بدین شرح است: 1) مجوعه خیلی کوچکتری از قوانین با کیفیت بالا بطور مستقیم از نمونه های آموزشی[87] استخراج می کند. 2) برای پرهیز از تولید قوانین تکراری، CPAR هر قانون را با توجه به مجموعه قوانینی که از قبل استخراج کرده است، تولید می کند. 3) برای کلاسه بندی، بهترین k قانون بکار گرفته می شود.
روشهای استخراج الگوها
در مقایسه با قوانین انجمنی، الگوهای نوظهور قادر هستند که تمایلات نوظهور[88] در مجموعه داده های با محدودیت زمانی[89] را استخراج کنند و یا تمایزات مفید بین کلاس های مختلف را کشف نمایند [1]. مطالعه و پژوهش در رابطه با الگوهای نوظهور اساسا به دو دسته قابل تقسیم است؛ الگوریتم های استخراج الگوهای نوظهور و الگوریتم های کلاسه بندی بر پایه این الگوها. ما در ابتدا الگوریتم های مرتبط با استخراج الگوهای نوظهور را شرح می دهیم و سپس الگوریتم های مشهور کلاسه بندی را ارائه می دهیم.
روش مبتنی بر مرز[90]
روش های مبتنی بر مرز با الهام از الگوریتم Max-miner [14] پیشنهاد شده اند. این روش ها، مفهوم مرز[91] [1] را بکار می گیرد تا ساختار مناسبی را برای نمایش مختصری برای الگوهای کاندید ارائه دهند. در هر مرز، کوچکترین و بزرگترین عضو هر مجموعه کاندید قابل نمایش است. الگوریتم اختلاف مرز[92]، الگوهای نوظهور کمینه و بیشینه[93] را استخراج می کند و بدین ترتیب مرز الگوهای استخراجی را تنظیم می کند. الگوریتم های مبتنی بر مرز قادر نیستند که الگوهای نوظهور را بصورت همزمان از کلاس های مختلف استخراج کنند. این الگوریتم ها، برای هر کلاس طی فرآیند جداگانه ای الگوها را استخراج می کنند و لذا به ازای هر کلاس، جداگانه اجرا می شود.
روش مبتنی بر محدودیت (ConsEPMiner[94]) [2]
الگوریتم مبتنی بر محدودیت در دو سطح اجرا می شود؛ تولید الگوهای کاندید و هرس الگوهای اکتشافی. الگوریتم ConsEPMiner از دو نوع محدودیت استفاده می کند تا بتواند بطور موثری فضای جستجو الگوهای نوظهور را هرس کند و محاسبات را ذخیره نماید. محدودیت های ذاتی[95] و خارجی[96] عنوان محدودیت هایی است که در فرآیند استخراج اعمال می شود. محدودیت های خارجی شامل محدودیت حداقل آستانه فراوانی نسبی، نرخ رشد و پیشرفت نرخ رشد[97] است که توسط کاربر قابل تنظیم است. محدودیت ذاتی شامل مجوعه یکسانی از فراوانی نسبی[98]، نرخ رشد بالا[99] و مبدا یکسان[100] است.
الگوریتم استخراج درخت الگوی تقابل[101] (CP-Tree) [17، 25]
الگوریتم استخراج الگوهای متمایز، با الهام از FP-tree، ساختار گسترش یافته ای ساختار درختی پیشوندی ارائه می دهد. این ساختار به خلاف الگوریتم درخت الگوی مکرر، نیازی به پیوند بین نودها ندارد. الگوریتم توسط جستجوی اول عمقی[102]، CP-tree را از ریشه پیمایش می کند تا الگوهای نوظهور جهشی قوی[103] را استخراج کند. الگوی نوظهور جهشی قوی، یک نوع خاص از الگوهای نوظهور جهشی[104] است که بایستی دارای حداقل فراونی نسبی باشد. این نوع درخت، کارایی استخراج الگوهای نوظهور را با استفاده از الگوهای نوظهور جهشی قوی بهبود می بخشد و همچنین قادر است که مجموعه داده های چند کلاسه را مدیریت نماید.
روش استخراج با کمک دیاگرام دودیی صفر[105] ZBDD Miner [18]
از آنجایی اینکه روش های ذکر شده، قادر نیستند که داده ها با ابعاد بیشتر از شصت را مدیریت کنند، بعداً، ZBDD EP-Miner شد. این روش از Zero-Suppressed Binary Decision Diagrams (ZBDDs) استفاده می کند تا الگوهای نوظهور را از داده ها با ابعاد بالا استخراج کند. با این وجود، ZBDD EP-miner هنوز شمار زیادی از الگوهای نوظهور را استخراج می کند حتی با اعمال محدودیت های آلفا و بتا [18].
این محدودیت ها استفاده می شوند تا فضای جستجوی الگوهای نوظهور را بیشتر هرس کند. محدودیت آلفا بر اساس مفهوم a-priori است. در نمونه های مثبت[106]، هر آیتم که فراوانی نسبی اش[107] کمتر از مقدار آلفا باشد، هم از نمونه های مثبت و هم از نمونه های منفی حذف می شود. محدودیت بتا بیشترین مقدار فراوانی[108] برای یک الگوریتم در نمونه های منفی مشخص می کند؛ اگر فراوانی الگوی کاندید بیشتر از بتا باشد، آن الگو از نمونه های آموزشی حذف می شود.
روش استخراج الگوی نوظهور متمایز [109]DP Miner
بر اساس مفهوم مجموعه آیتم بسته[110]، یک کلاس هم ارزی[111] مجموعه ای از آیتم های مکرر[112] است که همیشه در نمونه های یکسانی از نمونه های آموزشی اتفاق می افتند. مشابه با مفهوم مرز در الگوریتم های مبتنی بر مرز، یک کلاس هم ارزی بوسیله الگوهای بسته[113] و تولیدکننده ها[114] تعیین می شود. الگوهای بسته، همان مجموعه آیتم های ماکزیمال هستند و تولیدکننده ها، همان مجموعه آیتم های کمینه در یک کلاس هم ارزی هستند که همه این آیتم ها دارای فراوانی یکسانی هستند. الگوریتم DPMiner، Discriminative Pattern Miner، الگوهای بسته و تولیدکننده ها را که برای نمایش یک کلاس هم ارزی کافی هستند، بصورت همزمان استخراج می کند. بعلاوه، قادر است که الگوهای با قدرت تمایز دلتا[115] را استخراج کند. الگوهای نوظهور با قدرت تمایز دلتا دارای حداکثر فراوانی در کلاس های مقابل است. با توجه به اینکه الگوریتم های ZBDD EP-miner و DPMiner، محدودیت های آلفا و بتا را بکار می گیرند تا فضای جستجوی الگوها را کاهش دهند؛ ممکن است بعضی از الگوهای نوظهور مفید در نظر گرفته نشوند و تاثیر نامطلوبی در کلاسه بندی داشته باشد.

روش های کلاسه بندی مبتنی بر الگوهای نوظهور
روش کلاسه بندی بر اساس مجموع الگوهای نوظهور CAEP[116][21]
از آنجایی که الگوهای نوظهور، دانش تمایز بین کلاس های مختلف را نشان می دهد، آنها در ایجاد کلاسه بندی دقیق بسیار موثر هستند. کلاسه بند های بر پایه الگوهای نوظهور قدرت مجموع الگوهای نوظهور را برای کلاسه بندی یک نمونه تست بکار می گیرد. Dong [21] اولین کلاسه بند بر پایه الگوهای نوظهور را ارائه داد که CAEP، Classification by Aggregating Emerging Patterns، نامیده شد. CAEP همه الگوهای نوظهور قوی را بوسیله الگوریتم های مبتنی بر مرز استخراج می کند. برای کلاسه بندی کردن یک نمونه تست، برای هر کلاس یک امتیاز[117] محاسبه می شود. کلاس با بالاترین امتیاز بعنوان برچسب نمونه تست در نظر گرفته می شود. اگر تعداد الگوهای کاندید کلاس های مختلف نامتوازن[118] باشد، کلاس با الگوهای بیشتر تمایل در بدست آوردن امتیاز بیشتر دارد. برای حل این مشکل، یک امتیاز پایه[119] برای هر کلاس از نمونه های آموزشی بدست می آید [21].
الگوریتم کلاسه بندی بر پایه تئوری اطلاعات[120] iCAEP
بعداً، Zhang et al. [26]، یک نوع از CAEP را که iCAEP، Information based Classification by Aggregating Emerging Patterns، نامیده شد، معرفی کرد. iCAEP، از تئوری اطلاعات[121] استفاده می کند تا نیازی به محاسبه base score برای هر کلاس نباشد.
برای کلاسه بندی یک نمونه تست، کوچکترین امتیاز بعنوان برچسب کلاس نمونه تست در نظر گرفته می شود. در مقایسه با CAEP، iCAEP دقت را بهبود می دهد و زمان را برای کلاسه بندی کاهش می دهد.
روش کلاسه بندی برپایه الگوهای نوظهور جهشیJEPs-Classifier [3]
بر اساس CAEP، الگوریتم کلاسه بند بر پایه الگوهای نوظهور جهشی توسط Li et al. ارائه شد. JEPs-classifier محنصراً از الگوهای نوظهور جهشی[122] با فراوانی نسبی بالا برای کلاسه بندی استفاده می کند. این نوع الگوها، رساترین الگوهای نوظهور جهشی[123] نامیده می شوند چرا که این الگوها همان محموعه آیتم های کمینه در مرز[124] هستند که دارای فراوان نسبی بالایی نسبت به دیگر آیتم ها در مرز هستند. JEPs-classifier از الگوریتم های مبتنی بر مرز بهره گرفته و الگوهای نوظهور جهشی را در قالب مرز فضای الگوها استخراج می کند. رساترین الگوهای نوظهور جهشی لزوما حداقل آستانه برای فراوانی نسبی ارضا نمی کند.
روش کلاسه بندی بر پایه الگوهای نوظهور جهشی قوی[125] [25]
این کلاسه بندی بر پایه قدرت مجموع الگوهای نوظهور جهشی قوی است و تلاش می کند تا با استفاده از الگوهای نوظهوری جهشی که حداقل آستانه را برای فراوانی نسبی دارا هستند، به دقت قابل توجهی دست یابد.
روش تصمیم گیری مبتنی بر نمونه[126] DeEPs [20]
بعداً، بر پایه روش های مبتنی بر نمونه[127]، کلاسه بند تنبل[128] به نام DeEPs، Decision-making by Emerging Patterns، ارائه شد [20]. جهت کاهش فضای جستجو الگوها، DeEPs یک نمونه تست را بعنوان یک فیلتر بکار می گیرد تا مقادیر آموزشی بی ربط را در نظر نگیرد. برای هر نمونه تست، DeEPs الگوهای نوظهور کاندید را استخراج می کند و مقادیر ویژگی هایی که در نمونه تست دیده نشده اند را نادیده می گیرد. این تکنیک، کارایی و دقت کلاسه بندی هایی مثل کلاسه بندی بر پایه مجموع الگوهای نوظهور CAEP و کلاسه بندی بر پایه الگوهای نوظهور جهشی JEP-classifier را بهبود می بخشد. اما، این روش منجر به تکرار محاسبات سنگین می شود بخصوص وقتی که نمونه های تست مشابه باشند.
روش پیش بینی توسط مجموعه راست نمایی (PCL[129]) [5]
PCL پیش بینی را توسط مجموعه ای از درست نمایی ها[130] انجام می دهد. PCL از K بالاترین الگوهای نوظهور که در نمونه تست شامل می شوند، برای کلاسه بندی استفاده می کند. برای هر کلاس، PCL یک امتیاز با استفاده از اجتماع درست نمایی حاصل از K بالاترین الگوهای نوظهور که نمونه تست را پوشش می دهند، بدست می آورد. PCL برای مجموعه داده ها با ابعاد بالا مناسب است بخصوص برای داده های بیان ژن.
بدلیل محدودیت های روش های استخراج الگوهای نوظهور، روش های سابق قادر نیستند تا مجموعه داده ها با ابعاد بالا را مدیریت کنند. روش پیشنهادی ما، DFP-SEPSF، فضای جستجوی الگوهای نوظهور را با استفاده از فرایند هرس در روال ساخت درخت الگوی مکرر دینامیک و استخراج الگوها، بطور قابل توجهی کاهش می دهد. همچنین روش پیشنهادی، الگوهای نوظهور هر کلاس را در زمان یکسانی و بطور موازی از کلاس ها استخراج می کند.
فصل سوم
دانش اولیه

دانش اولیه
الگوهای نوظهور
فرض کنید مجموعه داده D دارای N ویژگی (F1,F2, . . . ,FN) و برچسب کلاس C است. هر کدام از ویژگی ها در صورتی که ویژگی پیوسته باشد در فواصلی مجزا می شوند.I را بعنوان مجموعه ای از همه آیتم ها تعریف می کنیم. یک مجموعه آیتم[131] X یک زیر مجموعه از I است که مقدار فراوانی نسبی[132] آن

که |X| تعداد نمونه های شامل X را بیان می کند و |D| تعداد کل نمونه های را در مجموعه داده D را بیان می کند. مجموعه برچسب کلاس C شامل M برچسب کلاس مختلف است؛ C = {C1, C2, . . ., CM}. مجموعه داده D در M مجموعه داده D1, D2, . . ., DM تجزیه می شود که هر مجموعه داده Dk شامل نمونه ها با برچسب کلاس Ck است. به طور خاص، مجموعه داده D به دو مجموعه داده مثبت Dp و مجموعه داده منفی Dn قابل تقسیم است. Dp شامل نمونه مثبت و Dn شامل نمونه های منفی می شود. نرخ رشد[133] (GR) مجموعه آیتم X از مجموعه داده Ds به مجموعه داده Dt ( s,t =1, . . . , M) در ادامه شرح داده خواهد شد.
تعریف 1: (نرخ رشد GR) نرخ رشد یک مجموعه آیتم X از Ds به Dt،

تعریف 2: (الگوی نوظهور EP [1]) حداقل آستانه نرخ رشد داده شده است. مجموعه آیتم X گفته می شود الگوی نوظهور است اگر

تعریف 3: ( الگوی نوظهور جهشی JEP [1]) اگر ، مجموعه آیتم X الگوی نوظهور جهشی از مجموعه داده از Ds به Dt نامیده می شود.
برای اینکه تفاوت الگوهای مکرر و الگوهای نوظهور مشخص شود، در ادامه تعریف الگوهای نوظهور را بر اساس confidence ارائه می دهیم. اطمینان[134]، تخمین ماکزیمم درست نمایی مربوط به احتمال شرطی است:

کلاسه بند مبتنی بر الگوهای مکرر، استخراج قوانین انجمنی و کلاسه بندی را با یکدیگر ترکیب می کند. در این راستا، نتیجه[135] قانون انجمنی برچسب کلاس در نظر گرفته می شود و کلاسه بند بر اساس چنین الگوهای ساخته می شود. در شکل زیر
100012516446500-6457951137285شکل 3-1. یک مثال از الگوهای مکرر استخراج شده از مجموعه داده Balloon
00شکل 3-1. یک مثال از الگوهای مکرر استخراج شده از مجموعه داده Balloon

الگوی نوظهور یک نوع الگوی انجمنی است که مقدار فراوانی آن از یک کلاس به کلاس دیگر بطور قابل توجهی تغییر می کند. معیار اندازه گیری الگوهای نوظهور، نرخ رشد است که در ادامه بر اساس معیار اطمینان تعریف می کنیم.

در صورتی که الگویی معیار اطمینان برابر یک به ازای یک کلاس به خود اختصاص دهد، این الگو، الگوی نوظهور جهشی را نشان می دهد.
تعریف 4: ( الگوی نوظهور قوی SEP) حداقل نرخ رشد و تعداد میانگین مقادیر برای یک آیتم K داده شده است. الگوهای نوظهور قوی از مجموعه داده Ds به Dt، مجموعه آیتم X با n آیتم است که شرایط ذیل را ارضا می کند:

که شرط 1 تعریف محدودیت فراوانی دینامیک[136] است.
در الگوهای نوظهور قوی، ما محدودیت فراوانی دینامیک را بر اساس طول الگو و تعداد میانگین مقادیر K تنظیم می کنیم. ایده پشت آن اینست که الگوهای نوظهور قوی تمایل دارند تا همه ترکیبات ممکن از آیتم ها را برای یک الگو خاص در نمونه های آموزشی را پوشش دهند، از این رو، حداقل فراوانی الگو بایستی باشد. برای مثال، فرض کنید ما یک الگوی نوظهور با دو آیتم، تعداد میانگین مقادیر 3، و 20 نمونه آموزشی داریم. بنابراین، حداقل فراوانی الگو است و حداقل آستانه فراوانی نسبی است.
بعلاوه، طول الگوهای نوظهور بوسیله محدودیت فراوانی محدود می شود. طول الگو حداکثر است. فرآیند استخراج الگوهای نوظهور SEPs با طول بزرگتر از استخراج نمی کند.
کلاسه بندی بر پایه الگوهای کوتاهتر با آیتم های کمتر مطلوب است بدلیل اینکه با ویژگی های بیشتر معمولا در کلاسه بندی مشارکت نمی کنند و حتی، برای کلاسه بندی مضر است. از آنجایی که SEPs الگوهای کوتاهتر و با فراوانی بالا را نشان می دهند، برای کلاسه بندی بسیار مفید هستند.
تعریف 5: (بهبود نرخ رشد[137] Rateimp [2]) فرض کنید الگوی نوظهور e داده شده است، بهبود نرخ رشد e، Rateimp(e)، بعنوان کمترین اختلاف بین نرخ رشد e و نرخ رشد همه زیر مجموعه هایش توصیف می گردد.

برای استخراج موثر الگوهای نوظهور، Rateimp(e) فضای جستجو الگوها را هرس می کند و محاسبات اضافی را کاهش می دهد. یک آستانه مثبت از بهبود نرخ رشد،R، مجموعه مختصری از الگوها را که توسط دیگر الگوهای استخراجی قابل دستیابی نیستند، ارائه می دهد. بعلاوه، بهبود نرخ رشد می تواند در استخراج الگوهای قوی کمک کند. بنابراین، بهبود نرخ رشد ارتباط و وابستگی بین الگوهای نوظهور را نشان می دهد و الگوهای تکراری را کاهش می دهد.
یک مثال مصور در جدول 3-1 با استفاده از مجموعه داده mushroom از مجموعه داده های جمع آوری شده در UCI [52] ارائه شده است. حداقل آستانه فراوانی 0.05 و حداقل آستانه نرخ رشد است. الگوهای کاندید از دو کلاس Edible و Poisonous با 8124 نمونه و 22 ویژگی استخراج شده اند.
بر اساس تعریف 2، در جدول 3-1، آیتم های {odor = almond}، {stalk-color = white}، {odor = almond, stalk-color = white} الگوهای نوظهور از کلاس Edible هستند. بعلاوه، {odor = almond} و همچنین {odor = almond, stalk-color = white} الگوهای نوظهور جهشی هستند. بر اساس تعریف 3، آیتم ، {odor = almond} یک الگوی نوظهور است اما {odor = almond, stalk-color = white} یک الگوی نوظهور تکراری[138] است. در حقیقت، همه سوپرست های آیتم با نرخ رشد بینهایت، الگوی نوظهور جهشی هستند. واضح است که بهبود نرخ رشد صفر است.
فراوانی نسبی
(کلاس Poisonous) فراوانی نسبی
(کلاس Edible) الگوهای نوظهور کاندید
0.0951 0 {odor = almond}
1.4959 0.6540 0.4372 {stalk-color = white}
0.0951 0 {odor = almond, stalk-color = white }
جدول 3-1. الگوهای نوظهور کاندید از کلاس Poisonous به کلاس Edible
در کلاسه بندی بر پایه الگوهای نوظهور، همه الگوهای هر کلاس Ci، کلاس iام، از نمونه های آموزشی استخراج می شوند و برای تصمیم گیری در مورد برچسب کلاس نمونه های تست بکار گرفته می شوند. برای کلاسه بندی کردن یک نمونه تست t، M امتیاز محاسبه می شود، بطوری که برای هر کلاس یک امتیاز محاسبه می شود. کلاس با بالاترین امتیاز بعنوان برچسب کلاس برای t در نظر گرفته می شود، label(t) = argmaxci score (t, Ci). تعریفی که در ادامه آمده است، امتیاز مجموع[139] را بعنوان تابع امتیازدهی[140] ارائه می دهد.
تعریف 6: (جمع آوری امتیاز[141] [21]) نمونه تست t و مجموعه الگوهای نوظهور Ei که از کلاس Ci از نمونه های آموزشی استخراج شده اند، داده شده اند. مجموع امتیاز برای t به ازای کلاس Ci بدین شرح تعریف می شود:

بدلیل اینکه تعداد الگوهای نوظهور از کلاس های مختلف ممکن است نامتوازن باشد، نمونه تست t ممکن امتیاز بالاتری برای کلاس Ci با الگوهای بیشتر از دیگر کلاس Cj بدست آورد، حتی اگر برچسب کلاس t کلاس Cj باشد. بنابراین، تابع امتیاز که توسط تعریف 4 معرفی شده است، بایستی جهت کلاسه بندی نمونه تست t تغییر داده شود.
مفهوم امتیاز پایه[142] [21] می تواند کمک کند تا این مشکل حل شود. امتیاز پایه، baseScore(Ci)، از نمونه های آموزشی هر کلاس بدست می آید. با امتیاز پایه، امتیاز جدید یک نمونه تست t برای کلاس Ci که امتیاز نُرم شده، normScore(t, Ci)، نامیده می شود، بصورت نسبت امتیاز Score(t, Ci) و امتیاز پایه baseScore(Ci) تعریف می شود،

کلاس با بیشترین امتیاز نُرم شده بعنوان برچسب کلاس نمونه تست t در نظر گرفته می شود و در صورتی که امتیازات بدست آمده از کلاس های مختلف برابر شد، کلاس با بزرگترین نمونه بعنوان برچسب کلاس در نظر گرفته می شود. یک راه برای مشخص کردن امتیاز پایه این است که میانه امتیازات بدست آمده از نمونه های آموزشی کلاس Ci در نظر گرفته شود. برای مثال، فرض کنید 5 نمونه آموزشی از هر کدام از کلاس های مثبت (+) و منفی (-) وجود دارد. با همه EPs موجود از هر کلاس، فرض کنید که امتیازات حاصل از نمونه های مثبت[143] که بوسیله تعریف 4 محاسبه شده اند 17.85، 18.61، 18.76، 19.75، 20.24 هستند و امتیازات حاصل از نمونه های آموزشی منفی 7.80، 7.87، 8.20، 8.57، 8.61 هستند. در صورتی که امتیازات پایه را میانه امتیازات محاسبه شده به ازای هر کلاس در نظر بگیریم، در نتیجه، امتیاز پایه برای کلاس های مثبت و منفی به ترتیب 18.76 و 8.20 می شود. به ازای یک نمونه تست t ( می دانیم که از کلاس منفی است) با امتیازات 10.17 و 7.92 به ترتیب برای کلاس های مثبت ومنفی داده شده است؛ در صورتی که امتیاز پایه اعمال نشود، کلاس مثبت بعنوان برچسب نمونه t در نظر گرفته می شود. در حالیکه با اعمال امتیازات پایه، normScore(t, +) = 10.17/18.76 =0.54 و normScore(t,-)= 7.92/8.2 = 0.97 . بنابراین کلاس منفی بعنوان برچسب نمونه t در نظر گرفته می شود.
بعداً، Zhang et al. [26] یک تابع امتیاز ساده تر بر اساس تئوری اطلاعات[144] ارائه دادند که از محاسبه امتیاز پایه برای هر کلاس اجتناب می کند. تابع امتیاز نمونه تست t بوسیله معادله های 1 و 2 قابل محاسبه است.
فرمول 3-1 برچسب کلاس Ci به نمونه تست t اختصاص داده می شود در صورتی که L(t||Ci) کمترین مقدار به ازای کلاس Ci داشته باشد. به ازای مجموعه آیتم X، P(X|Ci) تقریبا با معادله 2 محاسبه می شود،
فرمول 3-2
در این معادله، تعداد نمونه هایی متعلق به کلاس Ci و دارای مجموعه آیتم X ، |X| تعداد کل نمونه های آموزشی شامل X ، |D| تعداد کل نمونه های آموزشی، و |Ci| تعداد نمونه های آموزشی متعلق به کلاس Ci را نشان می دهند. بعلاوه، برای اطمینان از اینکه حداقل یک EP برای کلاسه بندی نمونه تست t یافت می شود، ما همه آیتم های تکی را جدای از آن که حداقل آستانه ها را ارضا می کنند یا خیر برای کلاسه بندی نمونه تست t در نظر می گیریم.
درخت الگوی مکرر دینامیک[145] (DFP-tree)
درخت الگوی مکرر گسترش یافته ساختارهای مبتنی بر درخت های پیشوندی[146] است [15، 16]. درخت الگوی مکرر نمایش فشرده ای از داده است که اطلاعات کاملی از داده های اصلی را در خود ذخیره می کند. در FP-tree، هر مسیر مجموعه آیتم هایی را که دارای پیشوند یکسانی هستند را نشان می دهد و هر گره[147] یک آیتم و فراوانی آن را نشان می دهد. بعلاوه، همه گره هایی که آیتم یکسانی را شامل می شوند از طریق پیوند-گره[148] به هم متصل شده اند. از طریق پیوند-گره همه نمونه هایی که دارای آیتم مشابهی هستند به آسانی قابل دستیابی و شمارش هستند. راس[149] همه پیوند-گره ها برای هر آیتم در یک جدول هدر[150] ذخیره می شوند. بعلاوه، آیتم ها در جهت کاهش فراوانی شان در داده ها مرتب می شوند و در ساختار درخت ذخیره می شوند. اگر چه FP-tree به نظم خاصی وابسته نیست ولی در حالتی که مرتب شده باشد سرعت اجرای عملیات استخراج بسیار بیشتر از حالتی است که درخت نامنظم باشد. برای نمایش الگوهای نوظهور، ما ساختار FP-tree را تغییر می دهیم همانطوری که در تعریف ادامه آمده است.
تعریف 7: (درخت الگوی مکرر دینامیک DFP-tree [15]) یک درخت الگوی مکرر دارای یک ریشه تهی[151]، مجموعه ای از زیر درخت های پیشوندی بعنوان بچه های ریشه، و یک جدول هدر توصیف شده در زیر است.
هر گره در زیردرخت دارای چهار فیلد: مشخصه ID، مقدار یا آیتم value or i–، توزیع کلاس class distribution، و پیوند-گره node-link است. ID، یک گره را از مابقی گره ها متمایز می کند، value، نشاندهنده آن است که کدام مقدار ویژگی در گره جاری ذخیره شده است، class distribution، فراوانی آیتم را به ازای هر کلاس که توسط قسمتی از شاخه ای که به گره می رسد، ثبت می کند، و node-link، گره جاری را به گره بعدی که دارای آیتم مشابهی است متصل می کند و اگر گره ای وجود ندارد null می باشد. بعلاوه، تعدادی از گره ها را بعنوان گره های خارجی[152] تعریف می شوند. دو نوع از گره ها بعنوان گره های خارجی تعریف می شوند : (1) گره های برگ[153] (2) گره های پدری[154] که مقدار فراوانی شان بزرگتر از جمع فراوانی همه گره های فرزندانشان[155] باشد.
هر ورودی در جدول هدر شامل چهار فیلد است: آیتم i–، فراوانی کل total frequency، توزیع کلاس class distribution، هد پیوند-گره head of node-link است. در این مطالعه، آیتم، مقدار ویژگی را ثبت می کند، فراوانی کل، فراوانی آیتم و مقدار ویژگی را در داده ثبت می کند، توزیع کلاس، مقدار فراوانی آیتم یا مقدار ویژگی در هر کلاس را ثبت می کند، و هد پیوند-گره یک اشاره گر اشاره کننده به اولین گره حامل آیتم است.

شکل 3-2. یک مثال از درخت الگوی مکرر: هر گره دارای یک ID، یک آیتم، توزیع کلاس آیتم که نشاندهنده قسمتی از مسیر منتهی به گره است، و پیوند-گره. هر ورودی در جدول هدر دارای یک آیتم، فراوانی کل، توزیع کلاس، و هد پیوند-گره. همه گره ها به رنگ قرمز نشان داده شده اند.
مثال 1. یک مثال از درخت الگوی مکرر در شکل 3-1 نشان داده شده است. درخت دارای یک ریشه تهی و 8 گره است.هر گره دارای یک ID، یک آیتم، فراوانی آیتم در هر دو کلاس (توزیع کلاس)، و یک گره-پیوند است. همانطوری که به تصویر کشیده شده است، گره با مشخصه[156] I5 شامل آیتم c، توزیع کلاس 0 و 3 به ترتیب برای کلاس های مثبت و منفی؛ بدین معنا که آیتم c به همراه آیتم h 3 بار در کلاس منفی ظاهر شده است (ch:0:3)، و یک گره-پیوند گره I5 را به گره I3 که دارای آیتم c هست متصل می کند. در جدول هدر، هر ورودی شامل یک آیتم، فراوانی کل، توزیع کلاس، و هد آیتم است. ورودی آیتم c دارای فراوانی کل 4، توزیع کلاس 3 و 1 در کلاس های مثبت و منفی، و یک هد است که به اولین گره (I5) که دارای آیتم c است. همه گره های برگ I4، I5، I6، I7، I8 بعنوان گره های خارجی در نظر گرفته می شوند. بعلاوه، گره I1 یک گره خارجی است بدلیل اینکه فراوانی I1 که 9 است بزرگتر از جمع فراوانی بچه هایش 8 است. همه گره های خارجی به رنگ قرمز نشان داده شده اند.
فصل چهارم
راهکارهای ارائه‌شده برای استخراج الگوهای نوظهور قوی مبتنی بر ویژگی های جریانی

راهکارهای ارائه‌شده برای استخراج الگوهای نوظهور قوی مبتنی بر ویژگی های جریانی
مقدمهدر این فصل، ما روش های پیشنهادی را با جزییات بیان می کنیم. در روش اول DFP-SEPSF، ترتیب آیتم ها در نظر گرفته نمی شود در حالیکه در روش دوم DFP-SEPSF، درخت الگوی مکرر[157] با توجه به ترتیب آیتم ها ساخته می شود. این روش ها FP-tree را بصورت دینامیک بر اساس ویژگی های جریانی[158] بصورت پایین-بالا[159] می سازند. با ویژگی های جریانی، الگوهای غیرضرور و بی ربط[160] حذف می شوند قبل از آنکه در ساختار DFP-tree قرار گیرند. این می تواند کمک کند تا فرآیند استخراج الگو بصورت کارایی هدایت کند تا الگوهای نوظهور با قدرت پیش بینی قوی استخراج کند. ما یک روش جدید از استخراج الگوهای نوظهور را ارائه می دهیم که الگوهای نوظهور با قدرت پیش بینی بالا را از کلاس های مختلف همزمان استخراج می کند. بعلاوه، روش پیشنهادی قادر است تا داده های با ابعاد بالا[161] را با اعمال محدودیت های ذکر شده در این مطالعه اداره کند. در ویژگی های جریانی، ویژگی ها بصورت دینامیک تولید می شوند و در همان زمان پردازش می شوند. همانطوری که ویژگی ها یکی یکی می رسند، FP-tree بایستی بصورت افزایشی از دیگاه دیگری که بر اساس ویژگی های جریانی است، ساخته شود. وقتی که ویژگی جدیدی می رسد، DFP-tree از طریق گره های خارجی ساخته می شود. از آنجایی که ما هر ویژگی را به محض ورودش پردازش می کنیم، هیچ نمونه ای[162] برای ایجاد FP-tree وجود ندارد. بعبارت دیگر، درخت الگوی مکرر بر پایه ویژگی ها برای ویژگی های جریانی ساخته می شود، و لذا FP-tree بر پایه نمونه ها ساخته نمی شود. در حالیکه درخت الگوی مکرر مرسوم [15، 16] از ریشه بصورت بالا-پایین[163] بوسیله نمونه ها ساخته می شود. DFP-SEPSF یک روش جدید برای ساختن FP-tree ارائه می دهد به طوری که درخت حاصل می تواند ساخته شود وقتی که ویژگی ها یکی یکی می رسند.
درخت الگوی مکرر دینامیک نامرتب Unordered Dynamic FP-tree
در این بخش، ما ساخت نوینی از DFP-tree پیشنهاد می دهیم وقتی که ویژگی ها به مرور زمان می رسند. این تکنیک در ابتدا بدون در نظر گرفتن ترتیب آیتم ها ارائه داده می شود. شکل 4-1. فرآیند ساخت DFP-tree را به تصویر می کشد که این فرآیند با رسیدن هر ویژگی جدید تکرار می شود.

شکل 4-1. مرحله به مرحله ساخت دینامیک درخت الگوی مکرر بدون در نظر گرفتن ترتیب آیتم ها: بعد از رسیدن ویژگی Fi با مقادیر v، سه نوع محدودیت اعمال می شوند. وقتی که v الگوی نوظهور کمینه است، آن به EP-pool اضافه می شود. اگر v توسط دیگر محدودیت ها ارضا شود، v حذف می شود. در غیر اینصورت، v در ساختار DFP-tree اضافه می شود. سپس DFP-SEPSF، گره های پدر ویژگی بعدی را تعیین می کند تا موقعیت گره های بعدی یافت شود.
این روش در سه مرحله پی در پی اجرا می شود. در اولین مرحله، بعضی محدودیت ها اعمال می شوند وقتی که یک ویژگی می رسد. اگر مقدار ویژگی توسط یکی از محدودیت ها ارضا شود، آن حذف می شود. در غیر اینصورت، در مرحله دوم، مقدار ویژگی به چندین گره بعنوان گره های جدید تیدیل می شود و سپس به DFP-tree با استفاده از لیست مشخصه گره های پدر[164] اضافه می شود. در این فرآیند، گره های جدید به گره های خارجی بعنوان پدرهایشان اضافه می شوند. با اعمال محدودیت ها، فراوانی بعضی از گره های پدر بیشتر از جمع فراوانی گره های فرزندانشان است. گره های جدید حاصل از ویژگی های بعدی می توانند به این گره های پدر اضافه شوند. ما هم این گره های پدر و هم گره های برگ را بعنوان گره های خارجی. اساساً، در مرحله سوم، فرایند بروزسانی، مشخص می کند که گره های ویژگی بعدی به کدام گره های خارجی اضافه شوند. این مراحل، در بخش های ادامه به صورت جزیی شرح داده خواهد شد.
مرحله اول: اعمال محدودیت ها
فضای جستجوی الگوها، هر ترکیب ممکن از آیتم ها را برای داده های با ابعاد بالا پوشش می دهد. از این رو، بررسی فضای جستجوی الگوهای نوظهو غیر ممکن است، و لذا ما تعدادی محدودیت را اعمال می کنیم تا فضای جستجوی الگوها را کاهش دهیم. بعلاوه، این محدودیت ها آیتم های بی ربط و غیرضرور را حذف می کنند قبل از اینکه آنها در ساختار DFP-tree قرار گیرند. بنابراین، بعضی از مقادیر ویژگی در این مرحله در نظر گرفته نمی شوند. هر ویژگی ورودی بوسیله سه محدودیت پردازش می شود که بدین شرح هستند:
حداقل آستانه فراوانی نسبی[165]
هر آیتمی که مقدار فراوانی نسبی آن کمتر از حداقل آستانه فراوانی نسبی ms باشد، حذف می شود. با توجه به مفهوم مشهور غیر یکنواختی[166] یا مفهوم apriori، سوپرست های آیتم بصورت پنهانی هرس می شوند. بنابراین، اگر مقدار ویژگی محدودیت فراوانی نسبی را ارضا نکند، آن در نظر گرفته نمی شود. این محدودیت فضای جستجوی الگوهای نوظهور و زمان اجرا را کاهش می دهد.
الگوهای نوظهور کمینه[167]
هرچه طول الگوهای نوظهور بیشتر شود، مقدار فراوانی نسبی آن نیز کوچکتر می شود. بعبارت دیگر، الگوهای نوظهور کوتاه تر دارای فراوانی نسبی بالاتر اما نرخ رشد کوچکتر و الگوهای نوظهور طویلتر دارای فراوانی نسبی کوچکتر اما نرخ رشد بالاتر هستند. در صورتی که الگوهای نوظهور طویلتر استخراج شوند تا تمایز بین کلاس های مختلف را نشان دهند، ویژگی های بیشتر نمی توانند در کلاسه بندی[168] مشارکت داشته باشند. از این رو، ما تلاش می کنیم تا الگوهای نوظهور با آیتم های ( ویژگی ها) کمتر را استخراج کنیم. در این مرحله، DFP-SEPSF مجموعه آیتم های تکی را به محض ورود ویژگی جدید استخراج می کند. برای مثال، الگوی {a, b} دارای فراوانی نسبی 0.5 در Dp و فراوانی نسبی 0.02 در Dn است، از این رو نرخ رشد می شود 25. الگوی {a, b, c} دارای فراوانی نسبی به ترتیب0.01 و 0.0 در Dp و Dn است که دارای نرخ رشد است. الگوی {a, b} مفید تر از {a, b, c} است بدلیل اینکه دارای فراوانی نسبی بالاتر در Dp و همچنین نرخ رشد آن به اندازه کافی بزرگ است. در حالیکه {a, b,c} دارای نرخ رشد بی نهایت ولی فراوانی نسبی آن در Dp خیلی پایین است. بعلاوه، الگوی طویلتر {a, b, c} به احتمال کمتری در نمونه های تست دیده می شود. بر اساس معادلات 1 و 2 (تابع مجموعه امتیاز بر پایه اطلاعات[169])، الگو با فراوانی نسبی بالاتر مفیدتر است در کلاسه بند بر پایه الگوهای نوظهور[170]. در نتیجه، روش پیشنهادی ما الگوهای نوظهور کمینه را استخراج می کند.

-- (312)

- (295)

- (298)

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (76)

جولای31

Please enter banners and links.

تروما[11] (جراحی های دندان و شیرجه زدن)]65[.
1-4 منشأ سینوزیتدرک کامل پاتوفیزیولوژی سینوزیت دست نیافتنی باقی مانده است اما چندین مسیر عفونی و التهابی شناخته شده است. عوامل میکروبی مانند ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها و آلرژی از علل آن هستند، به خصوص در شرایط حاد. اما یکسری از فاکتور ها مانند میزبان و فاکتور های محیطی نیز به صورت مجزا یا در ترکیب با بیماری های مزمن نقش دارد]25[.
1-4-1 سینوزیت با منشأ آلرژیکفردی که زمینه ای از حساسیت داشته باشد مثلا به گرده گیاهان، مایت ها، پشم و موی حیوانات، کپک و گرد و غبار حساسیت داشته باشد، مستعد ابتلا به سینوزیت است. مخاط بینی افرادی که دچار این عارضه هستند رنگ پریده و ترشحاتشان شفاف و بی رنگ است ؛ درمان چنین سینوزیتی باید همراه با درمان آلرژی باشد. با توجه به این که این روزها عوامل آلرژی زا در محیط زندگی نسبت به زمان های گذشته بیشتر شده است، این نوع سینوزیت شیوع نسبتا بالاتری نسبت به انواع دیگر دارد. در واقع سینوزیت آلرژیک یکی از انواع معمول سینوزیت حاد است که به دلیل متورم و مسدود شدن راه های ارتباطی و دهانه سینوس ها توسط مواد آلرژیک از تخلیه سینوس ها جلوگیری کرده و سبب تجمع و عفونی شدن ترشحات می شود. حتی گاهی دیده می شود یک سینوزیت باکتریال روی یک سینوزیت آلرژیک سوار شده و سیر بیماری را بدتر می کند. این نوع سینوزیت با تب، سر درد و ترشحات پشت حلق همراه بوده و معاینات فیزیکی نشان دهنده احتقان در خور توجه در بینی و مخاط ادماتوز و خلط آبکی بینی می باشد]29,56[.
1-4-2 سینوزیت با منشأ ویروسیتقریبا 50 درصد از سینوزیت های حاد کشت منفی دارند و اتیولوژی آنها ویروسی است ولی با این وجود احتمال اضافه شدن پاتوژن های تنفسی به آنها بسیار زیاد است]56[.
در واقع آنفولانزا و سرما خوردگی باعث التهاب و تورم مخاط سینوس ها می شود که همین مسأله هم با افزایش ترشح، موجب انسداد روزنه ها می شوند و این یعنی شروع سینوزیت]29[.
1-4-3 سینوزیت با منشأ قارچیاین نوع عفونت ها عمدتا در بیماران دیابتی و یا افراد دارای نقص ایمنی ممکن است در اثر نوعی قارچ به نام موکورمیکوزیس[12] به وجود آید. در بیماران با نقص ایمنی وجود دبری های سیاه و نکروتیک در ترشحات بینی نمایانگر وجود این قارچ می باشد]29,56[.
عفونت های قارچی سینوس ها معمول نیستند؛ علاوه بر موکورمیکوزیس می توان آسپرژیلوس[13]، کاندیدیازیس[14]، هسیتوپلاسموزیس[15] و کوکسیدوئید[16] را نام برد که بیشترین پاتوژن در بین آنها آسپرژیلوس می باشد که از طریق بینی وارد شده و ممکن است به سینوس ها یا برونش ها یا ریه گسترش یابد. برای درمان سینوزیت قارچی گاهی نیاز به مصرف داروهای ضد قارچی است]29,56[.
1-4-4 سینوزیت با منشأ باکتریاییباکتری ها به طور طبیعی در مجاری تنفسی فوقانی به سر می برند، اما زمانی که سیستم ایمنی بدن ضعیف شود یا تخلیه سینوس ها به درستی انجام نگیرد، باکتری های محبوس شده تکثیر می یابند و عفونت ایجاد می کنند]25[.
آسپیراسیون ترشحات سوراخ سینوس ها ی بیماران مبتلا به سینوزیت حاد، نشان دهنده آن است که استرپتوکوک پنومونیه[17] و هموفیلوس آنفولانزا [18] مهم ترین باکتری های پاتوژن در این ناحیه هستند. از دیگر ارگانیسم هایی که ممکن است در کشت ترشحات بیماران یافت شود می توان به استرپتوکوک پیوژن[19]، موراکسلا کاتارالیس[20]، استافیلوکوک اورئوس [21]، پسودوموناس آئروژینوزا[22] و باکتری های بی هوازی همچون گونه های پرووتلا [23]، پپتواسترپتوکوکوس [24] و فوزوباکتریوم [25] اشاره کرد]25[.
از میان تمامی پاتوژن های فوق استرپتوکوک پنومونیه مهم ترین باکتری از نظر حدت و تأثیر بالینی می باشد که انتقال آن به طور مستقیم و یا از طریق جمعیت از جمله جمعیت مهد کودک ها یا مراکز مراقبت های طولانی تسهیل می شود. کودکان معمولا به شدت با استرپتوکوک پنومونیه کلونیزه می شوند اما بزرگسالان به نسبت کمتر در معرض قرار دارند]25[.
در سینوزیت باکتریایی ترشحات معمولا رنگی (سبز، قهوه ای، نارنجی) و عفونی است. برای تشخیص باکتری عامل بیماری در گذشته پزشکان تأکید بر تهیه کشت از بینی و اوروفارنکس[26] داشتند در حالی که کشتی که از سینوس مستقیما تهیه می شود با کشتی که از این نواحی تهیه می شود تفاوت های بسیاری دارد. چون ارجاع همه بیماران برای کشت مقدور نیست آنتی بیوتیک انتخابی باید در برگیرنده اکثر عوامل عفونی باشد، در ابتدا آمپی سیلین[27] یا آموکسی سیلین[28] با بالاترین دوز ممکن تجویز می شود. اگر بیمار سابقه حساسیت به پنی سیلین[29] دارد می توان از اریترومایسین[30]استفاده کرد]20[.
مطالعات نشان داده که اگر چه آمپی سیلین دیر به مخاط می رود ولی بعد از دو هفته اکثر موارد بهبود پیدا می کنند]20[.
در بیمارانی که بعد از دو هفته جواب نمی دهند باید مشکوک به ارگانیسم های مولد بتالاکتاماز شد و با اضافه کردن یک آنتی بیوتیک دیگر مثل کلاوولینیک اسید [31]به آمپی سیلین آن را قوی تر نمود ویا سفالوسپورین [32]خوراکی که موثر بر ارگانیسم های مولد بتالاکتاماز است تجویز شود]20[.
1-5 انواع سینوزیت1-5-1 سینوزیت حادسینوزیت حاد معمولا به علت اضافه شدن عفونت باکتریال به یک سینوس مسدود ایجاد می شود ؛ انسداد اغلب به علت مخاط ادماتوز ناشی از عفونت ویروسی سیستم تنفسی فوقانی می باشد.
سینوزیت حاد معمولا فقط یک سینوس را درگیر می کند و سینوس اتموئید شایعترین مکان است]29[. اغلب به دنبال سرما خوردگی معمولی رخ می دهد اما می تواند به دنبال سرد شدن ناگهانی محیط یا شنا و شیرجه در آبهای آلوده نیز رخ دهد. جرم های شایع شامل پنومونیه و هموفیلوس می باشد ؛ بی هوازی ها نیز شایعند که اغلب منشأ دندانی دارند. سینوزیت حاد اغلب شروع سریعی ندارد مگر به دنبال شنا و شیرجه زدن]4[.
1-5-1-1 علائم بالینی سینوزیت حادعلائم بالینی سینوزیت حاد شامل احساس پری بینی، سر درد، کاهش حس بویایی، سرفه، ترشح چرکی از بینی، درد دندان و احساس ترشح از پشت حلق می باشد. نشانه های آن شامل رنگ پریدگی مخاط بینی، وجود پولیپ بینی و انحراف سپتوم بینی می باشد. ترشحات چرکی بینی و درد صورت شایع ترین یافته بالینی در سینوزیت حاد می باشد]30,21[.
1-5-1-2 تشخیص و درمان سینوزیت حادتشخیص سریع و درمان به موقع سینوزیت حاد در کاهش هزینه و کاهش عوارض بیماری ضروری است. بدین منظور تست های تشخیصی فراوانی استفاده می شود که شامل رادیوگرافی ساده سینوس، سی تی اسکن[33]، MRI [34]و چندین تست تشخیصی دیگر می باشد. درمان های موثر خوراکی عبارتند از آموکسی سیلین، آموکسی سیلین-کلاولانیک اسید ، کوتریموکسازول[35] و سفاکلر[36] می باشد]4[.
1-5-2 سینوزیت مزمنسینوزیت مزمن ممکن است به دنبال حمله های پی در پی یا نادیده انگاشته شده سینوزیت حاد بروز می کند. به ویژه در صورت وجود نقص های سیستم های تنفسی و زهکشی به دلیل پولیپ های بینی یا مجرا های بسته شده سینوسی، سینوس ها دچار التهاب مزمن و تغییرات برگشت ناپذیر در مخاط می شوند]4[.
1-5-2-1 علائم بالینی سینوزیت مزمنترشحات چرکی بینی و پشت حلق، مشکل در تنفس، از دست دادن بویایی و گهگاه سر درد از علائم شایع این عفونت است]4[.
1-5-2-2 تشخیص و درمان سینوزیت مزمنجهت تشخیص سینوزیت مزمن می توان از رادیوگرافی، CT اسکن و پونکسیون آنتروم استفاده کرد. عده ای از بیماران به شستشو، تجویز ضد احتقان های موضعی و سیستمیک، آنتی هیستامین، استروئید موضعی و آنتی بیوتیک پاسخ می دهند ولی اکثرا بیماران به جراحی نیاز پیدا می کنند]4[.
1-6 عوارض سینوزیتعوارض سینوزیت ندرتا بروز می کنند، با این حال می توانند جدی و بعضی اوقات تهدیدکننده حیات باشند. این عوارض ممکن است در اثر گسترش عفونت به صورت موضعی و یا هماتوژن به وجود آیند. شیوع این عوارض حدود یک در 10000 مورد سینوزیت در سال تخمین زده شده است و بیشتر در زمینه بیماری سینوس های فرونتال و اسفنوئیدال دیده می شود که شامل موارد زیر می باشد:
عفونت دور چشم[37] یا سلولیت دور چشم که عمدتاً به علت اتموئیدیت هستند و در بچه ها شایع تر است.
ترومبوز سینوس کاورنو[38]
سینوزیت راجعه یا مزمن (عفونت هم زمان سینوس های ماگزیلاری، فرونتال و اسنفوئید)
آبسه اپی دورال، آمپیم ساب دورال، آبسه های مغزی
مننژیت
موکوسل یا موکوپیوسل (ضایعات سیستیک و مزمن در سینوس ها که ندرتا بروز می کنند)
استئومیلیت استخوان فرونتال (تومور پاتس پافی[39])
سپتی سمی[40]]65[.
1-7 مشخصات باکتری های مورد آزمایش1-7-1 مشخصات کلی استرپتوکوک هاباکتری های جنس استرپتوکوک، کوکوسی های گرم مثبت با اندازه تقریبی 1-5/0 میکرون هستند که با آرایش زنجیره ای یا دو تایی در کنار یکدیگر قرار می گیرند]6[.
ارگانیسم های این جنس فاقد فلاژله و تحرک هستند و اندوسپور تولید نمی کنند. برخی از سوش های جوان کپسول دار هستند. این جنس به طور وسیعی در طبیعت وجود دارد و به عنوان بخشی از فلور طبیعی در مخاط دستگاه تنفسی، سیستم گوارشی و ادراری تناسلی یافت می شود]6[.
استرپتوکوک ها گروه ناهمگونی از باکتری ها هستند که سیستم طبقه بندی واحدی برای تقسیم بندی آنها وجود ندارد. این جنس حاوی 27 گونه است و مفیدترین سیستم نامگذاری که برای تقسیم بندی استرپتوکوک های بتا همولیتیک استفاده می شود سیستم گروه بندی لانسفیلد[41] است که در آن گروه های A تا U تعیین شده است]6[.
جنس استرپتوکوک بی هوازی اختیاری است، رشد باکتری ها و قدرت همولیز در مجاورت فشار 10 درصد دی اکسیدکربن تسریع می شود. درجه حرارت اپتیمم رشد در حدود ℃ 37 است اما انتروکوک ها در محدوده ℃45-15 به خوبی رشد می کنند. استرپتوکوک ها در محیط های کشت معمولی مانند آگار خون دار توانایی رشد دارد. بعد از 24 ساعت کلنی های کوچکی به اندازه mm1-5/0 را به شکل محدب، خاکستری مات و حاشیه منظم تولید می کند. در اطراف کلنی ها انواع همولیز آلفا، بتا و گاما مشاهده می شود که اساس یکی از روش های تقسیم بندی در جنس استرپتوکوک است. تست ها کاتالاز و اکسیداز در جنس استرپتوکوک منفی است و از تست کاتالاز برای تفکیک این جنس از جنس استافیلوکوک استفاده می شود. توانایی ئیدرولیز قندها در شناسایی برخی از گونه های درون این جنس کاربرد دارد. استرپتوکوک ها حاوی توکسین ها و آنزیم هایی هستند که عمده ترین آنها شامل توکسین اریتروژن[42]، هیالورونیداز[43]، استرپتوکیناز[44]، دزاکسی ریبونوکلئاز[45] است]6[. 1-7-1-1 استرپتوکوک پیوژن استرپتوکوک گروه A که به نام استرپتوکوک پیوژن یا تب زا نامیده می شود کوکسی هایی به شکل کروی یا بیضوی دارد که به صورت زنجیری قرار می گیرد. این باکتری ها عمود بر محور طولی زنجیره تقسیم می شود(شکل 1-2).

شکل 1-2 استرپتوکوک پیوژن رشد یافته در کشت خون (کوکسی های گرم مثبت در زنجیره ها) نشان داده شده اند. (بزرگنمایی 1000×)در اطراف کلنی های آن همولیز از نوع بتا به صورت حاشیه واضحی مشاهده می شود. بیشتر سویه های گروه A کپسول های ساخته شده از اسید هیالورونیک تولید می کنند، این کپسول ها به ویژه در محیط های کشت تازه دیده می شوند. آنها مانعی برای فاگوسیتوز محسوب می گردند. این کپسول به پروتئین اتصالی به اسید هیالورونیک CD44، بر سطح سلول های اپتلیال انسان متصل می شود. اتصال این کپسول با این ماده باعث تخریب اتصالات بین سلولی می شود تا ارگانیسم با این که در اپیتلیوم نفوذ می کند، خارج سلولی بماند. دیواره سلولی استرپتوکوک پیوژن از پروتئین ها ( آنتی ژن های M ، T و R )، کربوهیدرات ها (خاص هر گروه ) و پپتیدو گلیکان تشکیل شده است]42[.
مژک های شبیه مو از کپسول استرپتوکوک های گروه A خارج می شوند. قسمتی از مژک ها از پروتئین M ساخته شده است و اسید لیپوتئی کوئیک [46]آنها را می پوشاند. این ماده در اتصال استرپتوکوک ها به سلول های اپیتلیالی نقش مهمی دارد]42[.
1-7-1-1-1 بیماری زاییبیش از 90 درصد عفونت های استرپتوکوکی مربوط به استرپتوکوک پیوژن است. عامل شایع عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و پوست در کودکان است و علت کمتر شایع سلولیت اطراف رکتوم، واژینیت، سپتی سمی، پنومونی، آندوکاردیت[47]، استئومیلیت[48]، آرتریت چرکی[49]، میوزیت[50] و سلولیت می باشد. این ارگانیسم ها منجر به عناوین خاص کلینیکی (مخملک و باد سرخ می گردد و همین طور سندروم شوک توکسیک[51] از آن جمله است(. استرپتوکوک گروهA علت 2 عارضه بالقوه خطرناک غیر عفونی مثل تب رماتیسمی[52] و گلومرولونفریت[53] حاد می باشد]18[.
1-7-1-1-2 تست های تشخیصیبرای این منظور ابتدا نمونه مجهول روی محیط کشت داده شده و برای مدت 48-24 ساعت در حرارت ℃ 37 انکوبه می کنیم ؛ پس از بررسی کلنی ها و همولیز بتا که به صورت حاشیه واضحی است، آزمایش های تاییدی به شرح زیر انجام می گیرد:
آزمون تعیین حساسیت به دیسک باسیتراسین[54]: برای انجام این تست، دیسک باسیتراسین در سطح محیط کشت خوندار و بر روی کشت خالص ارگانیسم قرار داده می شود و پلیت برای مدت 24 ساعت در دمای ℃ 37 نگهداری می شود وسپس از نظر تولید هاله ممانعت از رشد مورد بررسی قرار می گیرد. وجود هاله ممانعت از رشد به منزله حساس بودن در برابر باسیتراسین و بیانگر استرپتوکوک پیوژن می باشد]6[.
تست ئیدرولیز PYR[55]: مقداری از کلنی استرپتوکوک را بر روی کاغذ صافی آغشته به PYR منتقل کرده سپس معرف تست را به میزان 1 قطره اضافه کرده و به مدت 5 دقیقه از نظر ظاهر شدن رنگ قرمز بررسی می کنیم. رنگ قرمز به معنی مثبت بودن تست و توانایی ئیدرولیزPYR است. این تست در استرپتوکوک گروه A و انتروکوک مثبت است]6[.
1-7-1-1-3 درماندرمان فارنژیت[56] استرپتوکوکی اهمیت زیادی در پیشگیری از ابتلا به تب روماتیسمی دارد. پنی سیلین آنتی بیوتیک انتخابی در تمامی عفونت های استرپتوکوکی است. در موارد آلرژی به پنی سیلین از اریتروماسین، کلیندامایسین[57] و سفالکسین[58] استفاده می شود]6[.
1-7-1-2 استرپتوکوک پنومونیه
استرپتوکوک پنومونیه یا پنوموکوک دیپلوکوک های گرم مثبت هستند که اغلب شکل لانست[59] دارند یا زنجیره ای قرار می گیرند( شکل 1-3) ]42[.

شکل 1-3 رنگ آمیزی گرم از خلط که در آن استرپتوکوک پنومونیه به صورت دیپلوکوک های گرم مثبت به شکل لانست دیده می شوند. (بزرگنمایی 1000×)پنوموکوک ها یک کپسول پلی ساکاریدی دارند که تعیین نوع را با آنتی بادی های اختصاصی سرمی امکان پذیر می سازند. پنوموک ها توسط عوامل فعال سطحی مانند نمک های صفراوی به راحتی تخریب می شوند و عوامل فعال سطحی احتمالا موجب کنار زدن یا غیر فعال شدن مهار کننده های اتولیزین های دیواره سلولی می شوند. پنوموکک جز فلور طبیعی دستگاه تنفسی فوقانی در 5 تا 40 درصد افراد هستند]42[.
پنوموکوک یک پرگنه کوچک گرد در محیط کشت ایجاد می کند که ابتدا حالت گنبدی دارد و بعدا دارای قسمت مرکزی مسطح با حاشیه برجسته می شوند. در آگار خونی آلفا همولیتیک هستند که رشد آن ها با اضافه کردن 5 تا 10 درصد دی اکسید کربن افزایش می یابد. بیشتر انرژی این باکتری از تخمیر گلوکز حاصل می شود این امر با تولید سریع اسید لاکتیک همراه است که رشد را محدود می کند. خنثی سازی محیط کشت با مواد قلیایی در فواصل معین موجب رشد زیاد می گردد]42[.
نمونه های پنوموکوکی که حجم زیادی کپسول تولید می کنند، پرگنه های موکوئیدی بزرگی ایجاد می نمایند. پس از تعداد کمی کشت متوالی خاصیت تولید کپسول از دست می رود زیرا تولید کپسول برای رشد باکتری بر محیط آگار ضروری نیست. با این وجود پنوموکوک ها اگر به موش تزریق شوند، دوباره کپسول تولید می کنند و بیماری زایی آنها افزایش خواهد یافت]42[.
1-7-1-2-1 تست های تشخیصیبرای این منظور ابتدا نمونه مجهول روی محیط کشت خون دار کشت داده شده سپس برای مدت 48-24 ساعت در دمای ℃ 37 در شرایط 10-5 درصد دی اکسید کربن انکوبه و پس از بررسی کلنی، آزمایش های تاییدی به شرح زیر انجام می پذیرد:
تست حلالیت در صفرا: آنزیمی به نام آمیداز[60] در پوشش سلولی پنوموکوک وجود دارد که در مجاورت نمک های صفراوی فعال شده و اتصال میان ان- استیل مورامیک اسید و ال- آلانین را می شکند. بنابراین مجاور کردن پنوموکوک با آنزیم های صفراوی موجب لیز و تخریب باکتری می شود]6[
آزمون تعیین حساسیت به دیسک اوپتوشین[61]: برای این منظور دیسک اوپتوشین را روی سطح محیط کشت آگار خون دار بر روی کشت خالص ارگانیسم قرار داده وپس از انکوبه کردن آن به مدت 24 ساعت در دمای ℃ 37 و فشار 10-5 درصد دی اکسید کربن از نظر هاله ممانعت از رشد مورد بررسی قرار می گیرد. پنوموکوک به اوپتوشین حساس است]6[.
واکنش کوئلانگ[62]: برای انجام این تست از آنتی سرم های پلی والان استفاده می شود. نمونه تازه خلط یا سوسپانسیون ارگانیسم در سطح لام قرار داده شده و با آنتی سرم مجاور می شود. سپس زیر میکروسکوپ از نظر تشکیل هاله شفاف بررسی می گردد]6[.
1-7-1-2-2 بیماری زایی
استرپتوکوک پنومونیه یک پاتوژن بسیار مهم است که سالانه بیش از یک میلیون کودک را در سراسر جهان می کشد. بیماری ناشی از پنوموکوک در کودکان شایع و اغلب شدید است که سندروم های مختلف کلینیکی دارد. پنومونی تهدید کننده حیات، باکتریمی، مننژیت، اوتیت[63]، برونشیت[64]، سینوزیت و دیگر بیماری های عفونی]18[.
1-7-1-2-3 درمانپنی سیلین G آنتی بیوتیک انتخابی است. در موارد آلرژی به پنی سیلین از سفالوسپورین ها، اریترو مایسین و یا کلرامفنیکل[65] استفاده می شود. پنی سیلین در دوز های بالا در درمان عفونت های پنومونی موثر است اما در درمان مننژیت تاثیری ندارد. سفتی زوکسیم[66] در مبتلایان به مننژیت کاربرد دارد]6[.
مقاومت آنتی باکتریال پنوموکوک یک مشکل سلامت عمومی است که 30-5 درصد نمونه های در سراسر دنیا مقاومت چند دارویی MDR (مقاومت به بیش از 3 کلاس آنتی بیوتیک ها ) دارند. واکنش کنژوگه پلی ساکارید، پروتئین ضد پنوموکوک که برای شیر خواران تهیه شده در کنترل بیماری توسط سروتیپ های بیماری زای اختصاصی واکسن موفقیت آمیز می باشد. بنابراین تکامل واکسن و توزیع آن بهترین راه در کنترل این بیماری کشنده کودکی می باشد]6[.
1-7-2 مشخصات کلی استافیلوکوک هااستافیلوکوک ها کوکسی های گرم مثبت به قطر 5/1-5/0 میکرون هستند که به صورت نا منظم شبیه به خوشه انگور در کنار یکدیگر آرایش می یابند. فاقد فلاژله هستند بنابر این تحر ک ندارند. اندوسپور نیز تولید نمی کنند. برخی از سوش ها لایه لعابی شبه کپسولی یا کپسول دارند. به طور گسترده ای در طبیعت، آب و خاک و هوا پراکنده اند و جایگاه طبیعی آنها سطح بدن پستانداران است. بی هوازی اختیاری هستند و در روی محیط کشت معمولی مثل آگار خون دار و آگار غذایی رشد می کنند. درجه حرارت اپتیمم رشد آن در حدود ℃ 37 است اما در محدوده ℃ 46-6 رشد می کنند. بعد از 24 ساعت کلنی های کروی، محدب، سطح صاف و حاشیه منظم با قوام کره ای به وجود می آورند. قادر به تولید مواد رنگین (پیگمان) می باشند که این پیگمان ها از سفید تا زرد تند است. بهترین شرایط تولید پیگمان در زمان نگهداری باکتری در دمای ℃37 و سپس در دمای ℃ 22 و شرایط هوازی است. استافیلوکوک های پاتوژن اغلب قادر به همولیز گلبول های قرمز هستند و می توانند پلاسمای تازه را منعقد نمایند و بسیاری از قند ها را تخمیر می کنند. استافیلوکوک ها به سرعت نسبت به بسیاری از دارو ها مقاوم شده و در زمینه درمان مشکلات فراوانی به بار می آورند. این جنس از باکتری ها در محیط هایی با غلظت بالای نمک مانند محیط شاب من[67] یا محیط مانیتول سالت آگار[68] حاوی 5/7 درصد نمک و 1درصد مانیتول رشد می کنند و حاوی توکسین ها و آنزیم هایی هستند که عمده ترین آنها شامل هیالورونیداز[69]، لوکوسیدین[70]، کوآگولاز [71]، انتروتوکسین[72] است]6[.
1-7-2-1 استافیلوکوک اورئوسیک کوکسی غیر متحرک با قطر 8/0-1/0 میکرون است که در سه محور تقسیم شده و خوشه هایی انگوری شکل شامل دانه هایی نامنظم از سلول را تشکیل می دهد(شکل 1-4).

شکل 1-4 رنگ آمیزی گرم استافیلوکوک اورئوس که کوکسی های گرم مثبت را به صورت دوتایی، چهارتایی و خوشه ای نشان می دهد. (بزرگنمایی 1000×)مهم ترین بیماری زای انسان است که اغلب سوش های آن لیزوژن هستند و بر اساس حساسیت به فاژ در سه گروه ( І، П، Ш ) قرار می گیرد که معمولا سوش های گروه П همراه با عفونت های پوستی هستند و تولید توکسین های روده ای منحصر به فاژ گروه Ш می باشد]42[.
اغلب سوش های استافیلوکوک اورئوس کلنی هایی به رنگ زرد طلایی دارند که مربوط به پیگمان های کاروتنوئید است. توانایی تخمیر قند مانیتول را نیز دارد که موجب تغییر رنگ محیط از قرمز به زرد می شود. در محیط کشت خون دار همولیز بتا ایجاد کرده و توانایی منعقد کردن پلاسمای خرگوش یا انسان را دارد که این ویژگی مربوط به داشتن آنزیم کوآگولاز است. تعداد کمی از سوش ها، یک کپسول یا لایه چسبنده تولید می کنند که ویرولانس ارگانیسم را افزایش می دهد]42[.
1-7-2-1-1 تست های تشخیصی
برای این منظور ابتدا نمونه مجهول روی محیط کشت داده شده و برای مدت 48-24 ساعت در حرارت ℃ 37 انکوبه می گردد. سپس آزمایش های تاییدی به شرح زیر انجام می پذیرد:
تست کوآگولاز: کلنی میکروب را با 5/0 میلی لیتر پلاسمای سیتراته مجاور می کنیم و آن را به مدت 2-4 ساعت با دمای ℃ 37 انکوبه می کنیم. در صورت منعقد شدن پلاسما تست مثبت بوده و احتمال وجود اورئوس می رود.
محیط اختصاصی مانیتول سالت آگار: پس از کشت باکتری، پلیت را برای مدت 24-18 ساعت در حرارت ℃ 37 انکوبه می کنیم. وجود کلنی های زرد همراه با هاله زرد رنگ بیانگر وجود استافیلوکوک اورئوس است]6[.
1-7-2-1-2 بیماری زاییاستافیلوکوک اورئوس، دومین علت شایع در عفونت های بیمارستانی و مسئول حدود 80 درصد از عفونت های چرکی و اغلب عفونت های پوستی است که منجر به فولیکولیت[73]، کورک یا دمل[74]، سندروم فلسی شدن پوست[75]، پنومونی، آرتریت، باکتریمی و اندوکاردیت می شود. علاوه بر این، عامل مهمی در عفونت های پس از سوختگی است. در حدود 50-30 درصد از اشخاص طبیعی ناقل استافیلوکوک اورئوس در سوراخ های قدامی بینی هستند که رده های لوکالیزه می تواند سبب سینوزیت و آبسه های چرکی می گردد]6[.
بیماری های ناشی از توکسین این باکتری شامل مسمومیت غذایی و سندروم شوک سمی توسط بعضی گونه های اورئوس صورت می گیرد. از طرفی استاقیلوکوک اورئوس سبب سینوزیت در کودکانی که سیستیک فیبروز و یا نقص عملکرد لوکوسیت داشته می گردد و ممکن است تنها کانون عفونت در کودکان با سندروم شوک سمی باشد]18[.
1-7-2-1-3 درماندر عفونت های شدید یا منتشر مانند باکتریمی، اندوکاردیت و پنومونی از پنی سیلین های مقاوم به بتالاکتاماز مانند کلوگزاسیلین[76]، نافسیلین[77] و یا متی سیلین[78] استفاده می شود و در عفونت هایی که در برابر این آنتی بیوتیک ها مقاوم هستند، ونکومایسین[79] تجویز می شود. در موارد عفونت های موضعی اساس درمان بر روی تخلیه آبسه های چرکی است]6[.
1-7-3 مشخصات کلی پسودوموناس هااعضای جنس پسودوموناس، باسیل های گرم منفی با اندازه ای در حدود 3-5/0میکرون هستند که به صورت منفرد، دوتایی و گاهی زنجیره های کوتاه در کنار یکدیگر آرایش می یابند. فلاژله دارند و متحرک هستند]6[.
اغلب حاوی پیلی هستند و لایه لعابی شبه کپسولی از جنس گلیکوکالیس[80] دارند. ساختمان پوششی سلولی این باکتری ها مشابه با باسیل های گرم منفی خانواده انتروباکتریاسه است]6[.
اعضای این جنس تمایل ویژه ای برای محیط های مرطوب دارند و به طور وسیعی در طبیعت، خاک، آب و گیاهان یافت می شوند. علاوه براین گاهی در پوست، گوش خارجی، سیستم تنفسی فوقانی و یا روده بزرگ اشخاص سالم نیز حضور دارند]6[.
جنس پسودوموناس، هوازی اجباری است و در محیط های آگار خون دار و آگار غذایی رشد می کند. در سطح محیط کشت خون دار بعد از 24 ساعت کلنی هایی به اندازه mm5-3، پهن با لبه های نازک و تیز، نمای ظاهری شیشه مات و با حاشیه همولیز بتا را به وجود می آورد]42[.
در سوش های کپسول دار کلنی ها به فرم موکوئید و ظاهری به رنگ سبز آبی یا سبز مایل به زرد با بویی شبیه به بوی گل یاس دارند. توانایی تخمیر قندها را ندارند و تست اکسیداز آنها مثبت است. این جنس از باکتری ها حاوی آنزیم ها و توکسین هایی هستند که عمده ترین آنها شامل اندوتوکسین[81] ، اگزوتوکسین A [82]، اگزوآنزیمS [83] و غیره می باشد]6[.
1-7-3-1 پسودوموناس آئروژینوزاپسودوموناس آئروژینوزا متحرک و استوانه ای شکل با اندازه تقریبی 2-6/0 میکرون می باشد. این ارگانیسم گرم منفی و به صورت منفرد، جفتی و گاهی در زنجیره های کوتاه وجود دارد(شکل 1-5).
شکل 1-5 رنگ آمیزی گرم پسودوموناس آئروژینوزا که به شکل باسیل هایی با اندازه 2-6/0 نشان داده شده است. (بزرگنمایی 1000×)بعضی از سویه ها خون را همولیز می کنند. پسودوموناس آئروژینوزا پرگنه صاف و گرد با رنگ فلوئورسنتی سبز ایجاد می کند. این باکتری اغلب رنگدانه غیر فلوئورسنتی آبی رنگی به نام پیوسیانین[84] تولید می کند که به داخل آگار منتشر می شود. بسیاری از سویه ها ی این باکتری همچنبن رنگدانه فلوئورسنتی پیووردین[85] ایجاد می کنند که به آگار رنگ سبز می دهد. بعضی از سویه ها رنگدانه قرمز تیره پیوروبین[86] یا رنگدانه سیاه پیوملانین[87] تولید می کنند. در واقع پسودوموناس آئروژینوزا چندین نوع پرگنه در محیط کشت ایجاد می کنند که ممکن است فعالیت های بیوشیمیایی و آنزیمی مختلف و الگوهای حساسیت دارویی متفاوت داشته باشند]42[.
این باکتری در دمای ℃37 تا 42 به خوبی رشد می کند. رشد آن در دمای ℃ 42 به افتراقش از سایر گونه های فلوئورسنت پسودوموناس کمک می کند. این باکتری قادر به تخمیر کربوهیدرات ها نیست اما بسیاری از نژادهای آن گلوکز را اکسید می کند]42[.
1-7-3-1-1 تست های تشخیصیتشخیص قطعی عفونت های پسودومونایی از طریق کشت و جداسازی ارگانیسم ها است. نمونه ها سپس در محیط کشت خون دار و محیط EMB تلقیح می شود و بعد از 24 ساعت کلنی ها در سطح محیط کشت رشد می کنند.
پسودوموناس به لحاظ مثبت بودن تست اکسیداز و اکسیداسیون قند گلوگز از ارگانیسم های خانواده انتروباکتریاسه مجزا می شود. و سپس آزمایش تاییدی محیط افتراقی O-F [88] به شرح زیر انجام می شود:
محیط افتراقی O-F: باکتری ها در دو لوله مجزای محیط کشت O-F تلقیح می شوند. در سطح یکی از لوله ها پارافین اضافه می شود تا اینکه یک محیط بی هوازی فراهم گردد. سپس در دمای ℃ 37 برای 24 ساعت نگهداری می شوند. از آن جایی که پسودوموناس آئروژینوزا توانایی تخمیر قند را نداشته ؛ آن را از راه اکسیداسیون مصرف می کند بنابر این در لوله ای که شرایط هوازی وجود داشته و سطح آن توسط پارافین پوشانده نشده محیط کشت از سبز به زرد تغییر می یابد نشان دهنده پسودو موناس آئروژینوزا است]6[.
1-7-3-1-2 بیماری زایی
پسودوموناس آئروژینوزا دومین علت شایع عفونت های سوختگی بعد از استافیلوکوک اورئوس است و عامل شایع پنومونی، عفونت گوش و چشم و عفونت های بیمارستانی است که سبب مننژیت، آبسه های مغز، انتشار مجاورتی ماستوئیدیت [89]، سینوس های پوستی با مجرا، سینوزیت و باکتریمی می گردد]18[.
1-7-3-1-3 درمانعفونت های پسودوموناس آئروژینوزا در برابر اغلب آنتی بیوتیک های معمولی مقاوند اما آمینوگلیکوزید[90] ها و پنی سیلین های ضد پسودومونایی در درمان اغلب عفونت ها مفید هستند. سفالوسپورین های نسل سوم نیز فعالیت ضد پسودومونایی دارند]6[.
1-8 تاریخچه درمانی گیاهان داروییسابقه استفاده از گیاهان دارویی جهت درمان بیماری ها به تاریخ تولد بشر بر می گردد. در پی ناکامی های مختلف در بکار گیری داروهای مختلف شیمیایی و ظهور سویه های مقاوم جدید، بشر با بکارگیری دانش و تکنولوژی امروز دنیا، اقدام به تولید فراورده های دارویی با منشأ گیاهی نموده است]5[.
انسان های ماقبل تاریخ، ضمن جستجوی وسیله ای برای درمان بیماری ها و یا ضمن استفاده از گیاهان برای تغذیه و غیره، به انواعی برخورد می کردند که مصرف آن ها آثار درمانی مختلف داشت و این خود باعث شد که در طی زمانی طولانی به طور تصادفی گیاهانی با اثر مقوی معده، مخدر، مسهل و غیره کشف شود و از آن ها جهت درمان بیماری ها استفاده شود. قدیمی ترین کتاب درمانی چین که شامل شرح بیش از یکصد گیاه است به یکی از امپراطوران آن کشور نسبت داده می شود که حدود 2800 سال قبل از میلاد می زیسته است. یونانیان قدیم نیز از گیاهان مفید جهت درمان بیماری ها استفاده می کردند و حتی از انواع سمی آن اطلاع داشتند. بقراط و ارسطو به نقش گیاهان در طبابت و کاربرد آن ها واقف بودند. در قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان بنام و برجسته ایرانی همچون ابو علی سینا و محمد بن زکریای رازی موجب پیشرفت قابل توجهی در گیاه درمانی شدند. همچنین ابن بیطار خصوصیات بیش از 1400 گیاه دارویی را در کتاب خود جای داد. گیاه درمانی در کشور های غربی از اوایل قرون وسطی شروع به پیشرفت کرد و از قرن نوردهم کوشش همه جانبه ای جهت استخراج مواد مؤثره از گیاهان دارویی آغاز شد و تا کنون نیز این تلاش و کوشش ادامه دارد. امروزه در اکثر کشور های جهان به گیاهان درمانی توجه بسیاری می شود و پژوهشگران متعددی در این رشته مشغول به فعالیت می باشند]5[.
با رونق زندگی شهری و افزایش جمعیت به تدریج از مصرف گیاهان دارویی کاسته شده و داروهای صناعی دربسیاری موارد جایگزین آنها شده اند که البته با مصرف این داروها نیز مشکلاتی از قبیل مقاومت روز افزون درمیکروارگانیسم ها و کاهش تاثیر در اثر کاربرد مداوم ایجاد شده است. در سال های اخیر کاربرد گیاهان دارویی با توجه به عوارض و هزینه کمتر و سازگاری بیماران به این داروها و به لحاظ اثر های جانبی شناخته شده داروهای سنتتیک افزایش یافته است. در ایران نزدیک به هشت هزار گونه گیاهی می روید که اغلب این گیاهان می توانند دارای اثر های دارویی باشند]9[.
1-8-1 ویژگی های خاص تولید گیاهان داروییتنوع زیاد در گیاهان و گونه های دارویی وجود دارد.
شرایط زیست محیطی تأثیر شگرفی بر مواد مؤثره آن دارد.
قیمت شان ناپایدار و در تجارت آن ها رقابت جهانی وجود دارد]62[.
1-8-2 شکل های مصرف گیاهان داروییگیاهان دارویی عمدتا به فرم های زیر مصرف می شوند:
گیاه تازه
گیاه خشک شده یا کنسرو شده
به صورت فراوردی شده توسط حرارت
استحصال مواد مؤثره در صنعت
به صورت نانواسانس در مقیاس آزمایشگاهی که هنوز در مراحل ابتدایی است]6[.
1-9 ویژگی های گیاهان دارویی مورد آزمایش1-9-1 گیاه درمنه[91]نام گیاه: درمنهنام عربی: شیح[92]تیره: کاسنی[93]نام علمی: Ar–isia sieberi Besserگیاه درمنه با نام علمی Ar–isia sieberi Besser از تیره کاسنی گیاهی به ارتفاع 20 تا40 سانتی متر با برگ های منقسم به قطعات ریز و دارای کرک سفید در قاعده ساقه و برگ های کوچک بدون کرک در بخش بالایی ساقه است. گل ها به صورت گل آذین کاپیتول بوده که در ابتدا مایل به سبز است و به تدریج زرد قهوه ای می شود. بوی آن ها معطر و طعم آن ها تلخ است(شکل 1-6)]5[.
در قرون وسطی درمنه گیاهی جادویی قلمداد می شد. از این گیاه برای دور کردن حشرات و بید در باغ ها استفاده می کردند. در زمان باستان از درمنه برای جلوگیری از آسیب های شیطان و حیوانات وحشی در سفر استفاده می کردند]14[.

شکل 1-6 گیاه درمنهاین گیاه در قسمت های شمالی ایران، به خصوص استان گلستان، مازندران و آذربایجان می روید. درمنه بومی اروپا، آسیا و شمال افریقاست ولی در حال حاضر در شمال امریکا نیز گسترش یافته است]14[.
1-9-1-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهقسمت هوایی و به خصوص برگ های گیاه درمنه حاوی اسانس می باشد که از اسانس این گیاه در عطر سازی و معطر ساختن نوشابه، غذا و مواد آرایشی استفاده می شود. بررسی آنالیز اسانس این گیاه نشان می دهد که حاوی ترکیبات گوناگونی همانند اسکوپودرنیول[94]، اسکوپوفارنول[95]، سیمن[96]، سابینن[97]، سینئول[98]، لینالئول[99]، ائوژنول[100]، برنئول[101]، فارنزول[102]، استر و الکل و چندین سزکویی ترپن و ترکیبات دیگر می باشد]68[.
1-9-1-2 خواص درمانیاز خواص درمانی گیاه درمنه می توان به فعالیت ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضد کرم، تقویت کننده معده، صفرا آور، کاهش دهنده قند خون آن اشاره کرد]5[.
1-9-2 گیاه اسطو خودوس[103]نام گیاه: اسطوخودوس
نام عربی: لونده اصلیه، خزامی
تیره: نعناع[104]
نام علمی: Lavandula angustifolia Millگیاه اسطوخودوس با نام علمی Lavandula angustifolia Mill گیاهی است از تیره نعناعیان که یکی از گیاهان معطر و دائمی با بوته ای به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر با ساقه هایی چهار گوش که در قسمت های پایین، چوبی می شود. برگ های آن متقابل، باریک و دراز، نوک تیز به رنگ سبز و گلهای آن که در فاصله ماه های خرداد و تیر ظاهر می شود؛ دارای رنگ آبی و وضع فراهم به تعداد 3 تایی با فواصل نسبتا زیاد، در قسمت های انتهایی شاخه های گل دار است (شکل1-7)]10[.
قسمت مورد استفاده این گیاه سر شاخه های گل دار و یا منحصرا گل های آن است. گل های لاواند، بوی معطر و مطبوع دارد و اگر بین انگشتان فشرده شود بوی آن قوی تر می گردد. طعم آن کمی تلخ و با احساس گرما همراه می باشد]10[.
شکل 1-7 گیاه اسطوخودوسبا وجودی که این گیاه در بسیاری از نقاط جهان مخصوصا جنوب فرانسه، مناطق مدیترانه و در تورنتو می روید، ولی چون اسانس آن از مصرف بالایی در صنایع داروسازی و آرایشی و بهداشتی برخوردار است، امروزه در برخی از کشورها نیز به طور گسترده کشت می شود]75,66[.
1-9-2-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهاسانس این گیاه از تقطیر سر شاخه های گل دار آن به دست می آید، مایعی است بی رنگ یا زرد کم رنگ یا زرد مایل به سبز و دارای بوی معطر مشخص با طعمی نسبتا تلخ و تند است]75,66[.
این اسانس به هر نسبتی در الکل 90 درجه، اتر، روغن های ثابت و اسانس ها حل می شود و اگر به نسبت مساوی با سولفور کربن مخلوط گردد، محلول کدر ایجاد می کند. وزن مخصوص آن بین 884/0 و 892/0 در گرمای 20 درجه است]10[.
قسمت عمده اسانس شامل لینالول[105]، کامفور[106]، 1-8 سینئول[107]، لینالول استات[108]، بورنئول[109]، آلفا تریپنول[110] و بتا اورنئول[111] است که از این میان لینالول و 1-8 سینئول بیشترین ترکیب اسانس را تشکیل می دهند]59,15[.
1-9-2-2 خواص درمانیدر طب سنتی، این گیاه به صورت خوراکی در درمان سر درد، میگرن، درد های معده ناشی از ناراحتی های عصبی و حالات هیجانی و به صورت موضعی در درمان درد های رماتیسمی کاربرد داشته و در فراورده های آرایشی و بهداشتی به عنوان معطر کننده استفاده می شود]75,66[.
1-9-3 گیاه دارچین[112]نام گیاه: دارچین
نام عربی: دارصینی[113]، قرفه[114]، سلیخه[115]

تیره: برگ بو[116]
نام علمی: Cinnamomum verum J. S. Persl
گیاه دارچین با نام علمی Cinnamomum verum J. S. Persl گیاهی از تیره برگ بو، همیشه سبز، با بوی معطر و مطبوع به صورت درختی کوچک به ارتفاع 5 تا 7 متر با برگ هایی به وضع تقریبا متقابل، بیضوی دراز، نوک تیز، کامل، بی کرک، صاف و شفاف در سطح فوقانی پهنک و غبار آلود در سطح تحتانی آن دارد.
گل های آن که در فاصله ماه های بهمن تا اوایل فروردین ظاهر می شود، منظم، نر-ماده، به رنگ سفید مایل به زرد و مجتمع به صورت خوشه منشعب می باشد. هر گل آن را پوششی مرکب از 6 کاسبرگ پایا در دو ردیف قرار می گیرد و درون آن ها 12 پرچم در 4 ردیف به نحوی جای دارد که مجموعا در 3 ردیف دیده می شوند زیرا که خارجی ترین ردیف پرچم ها، ظاهر زبانه ای و وضع غیرزایا دارد (شکل 1-8) ]10[.
مادگی گل های آن دارای تخمدانی یک خانه است وپس از رسیدن به میوه ای به صورت سته و بی رنگ قهوه ای مایل به آبی تبدیل می گردد که همیشه با کاسه ونهنج گل همراه است. قسمت گوشت دار میوه نیز رنگ مایل به سبز دارد ودرون آن دانه ای با مغز روغنی مشاهده می گردد. پوست خشک شده دارچین به صورت قطعات لوله ای شکل در بازرگانی عرضه می شود. سطح خارجی آن رنگ حنایی ولی سطح داخلی آن رنگ تیره و قهوه ای دارد. بوی آن مطبوع، طعم آن ها معطر، گرم، ملایم و کمی شیرین است ولی به تدریج تند و سوزاننده می شود]10[.
این درخت در سیلان و هندوستان می روید و به علاوه پرورش می یابد. تکثیر آن به سهولت با کاشتن دانه یا به طریقه قلمه زدن و خوابانیدن شاخه ای از درخت صورت می گیرد]10[.

شکل 1-8 گیاه دارچین
شکل 1-9 چوب و پودر دارچین1-9-3-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهدارچین سیلان دارای آمیدون و موسیلاژ، تانن، یک ماده رنگی، اکسالات کلسیم، قند، مانیت، سینامومین[117]، اسانس و رزین است]10[.
اسانس دارچین که تنها قسمت مهم دارچین است به مقدار یک درصد در پوست گیاه مذکور وجود دارد و از تقطیر آن با آب نیز حاصل می شود. این اسانس در صورت تازه بودن به رنگ زرد روشن است ولی به مرور زمان به علت اکسید شدن، به رنگ های زرد طلایی و سپس قهوه ای مایل به قرمز در می آید. وزن مخصوص آن در گرمای 15 درجه بین 024/10 و 040/1 است. به مقدار کم در آب ولی به هر نسبتی در الکل 90 درجه، اتر و کلروفرم حل می گردد. بوی آن مطبوع و طعمش ملایم و گرم است]10[.
قسمت اعظم این اسانس را آلدهید سینامیک[118] به وزن 65 تا 75 درصد تشکیل می دهد به علاوه دارای لینالول، ارتومتوکسی سینامیک آلدهید[119]، بتا کاریوفیلین[120]، 1-8 سینئول[121]، اوجنول[122] و ترکیبات دیگر است]69[.
فعالیت ضد میکروبی دارچین به دلیل حضور آلدئید سینامیک می باشد که در سیستم های زیستی میکروارگانیسم ها دخالت کرده و مانع رشد آن ها می شود]69[.
آلدئید سینامیک از طریق اتصال گروه کربونیلی به پروتئین باکتری ها و ممانعت از دکربوکسیلاسیون اسید های آمینه خاصیت ضد میکروبی خود را اعمال می کند. آلدهید سینامیک یا فنیل آکرولئین[123] و یا سینامال[124] به فرمول و به وزن مولکولی 15/132 است. در بعضی اسانس ها مانند اسانس دارچین سیلان و دارچین چین[125] به مقدار زیاد وجود دارد و استخراج می شود. استخراج آلدئید سینامیک به صورت مایعی روغنی و به رنگ مایل به زرد است؛ بوی قوی دارچین دارد. وزن مخصوص آن در گرمای 25 درجه معادل 048/1 است. در حرارت 5/7- درجه نیز انجماد پیدا می کند. در 700 قسمت آب و در حدود 7 حجم الکل 60 درجه حل می شود. در الکل، اتر، کلروفرم و روغن ها نیز محلول است. آلدهید سینامیک، به علت بوی مطبوعی که دارد در عطر سازی مورد توجه است]10[.
1-9-3-2 خواص درمانیگیاه دارچین دارای خواصی همچون ضد درد، ضد باکتری، بی حس کنندگی، ضد اسهال، ضد تهوع، ضد هیستامین، ضد تب، ضد لوسمی، کاهش دهنده پر فشاری خون، دارای خاصیت تقویت کننده اعمال هضم و جریان گردش خون است]10[.
1-9-4 گیاه مورد یا مورت[126]نام گیاه: مورد یا مورت
نام عربی: مرسین، حمبلاس، آس-قمام
تیره: مورد[127]
نام علمی: Myrtus communis L.
گیاه مورد با نام علمی Myrtus communis L. درختچه ای کوچک به ارتفاع ساقه 1-3 متر می باشد ولی در آب و هوای مساعد به ارتفاع بیشتر نیز می رسد.
دارای برگ هایی همیشه سبز، پایا، متقابل، ساده، نوک تیز، عاری از تار و دندانه، چرمی، به رنگ سبز تیره و معطر می باشد. طول برگ های آن 1 تا 4 سانتی متر (گاهی بیشتر) و عرض آن ها 5/0 تا 1 سانتی متر است به علاوه اگر دقت شود، نقاط کوچک و شفافی در سطح برگ های آن مشاهده می گردد. گل های نسبتا درشت و زیبای مورد، رنگ سفید و بوی مخصوص دارند و در اردیبهشت تا تیر ظاهر می شوند؛ پیدایش گل ها به صورتی است که مانند برگ ها وضع متقابل داشته در کناره آن ها به ساقه می پیوندند. هر گل آن، 5 گلبرگ مساوی به وضع گسترده دارد به طوری که وجود این حالت باعث می گردد که پرچم های متعدد و فراوان گل، تا انتهای میله و محل اتصال میله به نهنج، به صورت دسته ای از تار های بلند و ظریف رؤیت گردند و منظره بسیار زیبا به گل داده شود.
میوه آن به صورت بیضوی یا مدور به بزرگی یک نخود به رنگ سیاه مایل به آبی به ندرت سفید و دارای طعمی گس و رزینی است. پوست ساقه به صورت قطعات از آن جدا و مانند تمام قسمت های گیاه، بوی معطر از آن استشمام می شود. بر روی ساقه مورد برجستگی هایی به نام گال[128] به وجود می آید که از آن در مصارف درمانی استفاده می گردد (شکل 1-10)]8[.

شکل 1-10 گیاه مورد مورد درختچه ای است که از قدیم الایام مورد شناسایی ایرانیان بوده است. یونانیان قدیم و ملل دیگر برای آن احترام خاص قائل بودند و برگ های با دوام و پایای آن را سمبل عشق و ابدیت می دانسته اند. و از طرفی از قدیم الایام از آن به عنوان یک ضد عفونی کننده استفاده به عمل می آوردند]33[.
گیاه دارویی مورد در ایران از پراکنش بسیار خوبی برخوردار است و درگیلان، کرمانشاه، خوزستان، کرمان، بلوچستان، خراسان، یزد، چهار محال بختیاری و لرستان دیده می شود]8[.
1-9-4-1 ترکیبات شیمیایی و اسانس گیاهبرگ مورد دارای تانن، مواد رزینی و تلخ، کامفن و 30 درصد اسانس است. میوه گیاه دارای تانن، اسانس، مواد رزینی، قند های مختلف و اسید های آلی نظیر اسید مالیک و اسید سیتریک است]8[. دانه مورد دارای ماده روغنی است که از اولئین[129]، لینولئین[130]، میریستین[131] و پالمتین[132] تشکیل می یابد. برجستگی های روی ساقه مورد که گال نام دارد تانن فراوان دارد.
از برگ مورد بر اثر تقطیر با بخار آب، نوعی اسانس تهیه می شود که بازده آن 300 گرم اسانس برای هر 100 کیلوگرم برگ است. اسانس مورد مایعی به رنگ زرد مایل به سبز و دارای بوئی مطبوع و وزن مخصوصی بین 895/0 و 920/0 است و در 2 قسمت الکل 80 درجه نیز حل می شود. اسانس مورد دارای دیپانتن[133]، لیمونن[134]، آلفا پینن، بتا پینن، سابینن، سینئول و لینول است. میرتول[135] مایعی بی رنگ یا مایل به زرد، دارای بوی مطبوع شبیه تربانتین[136]، اوکالیپتوس است و به مقدار زیاد در الکل و اتر حل می شود در هنگام تقطیر و در دمای بین 160-170 ماده ای بنام میرتول از آن بدست می آید. میرتنول[137] مایعی است روغنی و معطر که در هنگام تقطیر در درجات گرمای بالاتر از 180 درجه حاصل می شود]8,35[.
1-9-4-2 خواص درمانیاین گیاه به دلیل دارا بودن خواص ضد التهابی، ضد ویروسی، ضد باکتریایی و گند زدایی بسیار مورد توجه است]48[.
مورد به صورت موضعی در درمان تبخال تیپ 1 و 2 به عنوان آنتی سیتیک و در درمان التهاب مخاط بینی استفاده میشود. ضد احتقان، قابض، تقویت کننده، ضد عفونی کننده و ضد انگل است. به صورت خوراکی در ناراحتی های مجاری تنفسی، سینوزیت، سرفه های خشک به کار می رود و مصرف موضعی آن در بهبود زخم، مصرف خوراکی آن در درمان اختلالات سیستم گوارشی و مجاری ادرار کاربرد دارد]27[.
1-10 اسانس های گیاهیاسانس ها ترکیبات معطری هستند که در اندام های مختلف گیاه یافت می شوند. به علت تبخیر در اثر مجاورت هوا در حرارت عادی، آن ها را روغن های فرار یا اتری یا اسانس های روغنی می نامند. اسانس ها به طور کلی بی رنگ هستند؛ به خصوص هنگامی که تازه تولید شده باشند. ولی در اثر مرور زمان به علت اکسیداسیون رنگ آن ها تیره می شود. برای جلوگیری از این تغییرات باید اسانس ها را در مکان خنک، خشک و در ظرف های سر بسته از جنس شیشه نگهداری کرد. اسانس ها در الکل محلول و به میزان کمی در آب حل می شوند. اسانس ها بسته به نوع تیره های گیاهی ممکن است در اندام های ترشحی، گلبرگ ها، برگ ها یا تمام سلول های گیاه موجود باشند. اسانس ها ممکن است دارای خاصیت دور کنندگی حشرات باشند و بدین وسیله از خراب شدن گل ها و برگ ها جلوگیری کنند یا ممکن است به عنوان جلب کننده حشرات عمل کنند و بدین وسیله عمل گرده افشانی را تسهیل کنند]43[. بررسی پژوهشگران بر روی ترکیبات مشابهی که در اسانس گیاهان وجود دارد نشان می دهد که این ترکیبات فعالیت بیولوژیکی نسبتا خوبی دارند. با توجه به مصرف گیاهان دارویی در درمان خیلی از بیماری ها و رویکرد علم پزشکی و دامپزشکی به این حوزه و با توجه به اثرات مضری که داروهای شیمیایی بر بدن انسان و دام دارد روز به روز این اثرات سوء مشخص تر می گردد]36[. نتایج این پایان نامه و دیگر پژوهش های انجام شده دلالت بر اثرات گوناگون از جمله خواص ضد میکروبی این دسته از گیاهان دارد.
1-11 نانواسانس های گیاهیاسانس ها نسبت به داروهای شیمیایی زودتر تجزیه می شوند و برای بدن بی ضررتر هستند. خاصیت فرار بودن، قابلیت حلالیت پایین در آب و اکسید شدن آن ها باعث می شود که قبل از کاربرد اسانس ها در کنترل برخی از بیماری های انسان و یا حیوان به فکر یافتن تکنیک جدیدی بود تا کارایی ضد میکروبی اسانس ها را افزایش داد. یکی از مهم ترین راه ها فرمولاسیون و تغییراتی است که می تواند روی اسانس ها اعمال شود تا کیفیت و میزان تأثیر و فعالیت بیولوژیکی آن طولانی تر شود. لذا به منظور افزایش اثر بخشی ترکیبات مؤثره گیاهی به خصوص اسانس های گیاهی که اثرات ضد میکروبی بسیاری از آن ها به اثبات رسیده است و تأثیر آن ها در حداقل غلظت و با توجه به محدود بودن منابع گیاهی، فرمولاسیون های جدید داروها و ترکیبات گیاهی بر مبنای بهره وری از علم نانو مورد توجه جدی قرار گرفته اند. از مهم ترین فرمولاسیون های نانو می توان به نانو ژل یا نانوکپسول ها اشاره کرد. نانو کپسول ها پس از نانو ذرات دومین عنصر پایه در فناوری نانو محسوب می شوند. نانو کپسول ها انواع متنوعی دارند، نانو کپسول های پلیمری از جمله ترکیب هایی هستند که به دنبال فرایند پلیمریزاسیون هم زمان در اندازه ها و شکل های گوناگون تولید می شوند. انتخاب پلیمر ها بستگی به فاکتور های فیزیکی، شیمیایی، خواص بیولوژیکی اسانس، نحوه اثر، نحوه کاربرد و نوع محصول دارد تا باعث ایجاد توانایی رهایش کنترل شده و حفظ مواد مؤثره، افزایش تأثیر و فعالیت بیولوژیکی طولانی تر آن شود]54[.
1-11-1 کیتوزانبر اساس نتایج بدست آمده از مطالعات مختلف، کیتوزان یک بیوپلی ساکارید غیر سمی، طبیعی و قابل تجزیه بوده که از کیتین مشتق شده و پتانسیل لازم برای استفاده به عنوان ترکیب ضد میکروبی را دارد. کیتوزان دارای خاصیت ضد میکروبی قوی برعلیه طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها از جمله قارچ ها، باکتری های گرم مثبت و گرم منفی می باشد. عملکرد ضد میکروبی کیتوزان تابع عوامل داخلی مانند نوع کیتوزان، درجه استخلاف کیتوزان و همچنین عوامل خارجی از جمله نوع میکروارگانیسم، شرایط محیطی و حضور ترکیبات دیگر می باشد]12[. استفاده از کیتوزان در سیستم های غذایی باید بر اساس اطلاعات کافی در مورد خواص ضد میکروبی پیچیده این ترکیب باشد. تصویر 1-11 ساختار شیمیایی کیتوزان را نشان می دهد.

شکل 1-11 ساختار شیمیایی پلیمر کیتوزان کیتوزان یک کوپلیمر از گلوکز آمین و ان- استیل گلوکز آمین است که به وسیله ان- دی استیلاسیون کیتین از ضایعات خرچنگ و میگو تهیه می شود. اثرات ضد میکروبی، ضد سرطانی و کاهندگی کلسترول کیتوزان به اثبات رسیده است]1[.
ماده اولیه تولید کیتوزان، کیتین می باشد. این ترکیب اولین بار در سال 1811 توسط براکنت[138] از قارچ جداسازی شد و فونجین نامیده شد. کیتین بعد از سلولز، فراوان ترین پلیمر طبیعی است. کیتین ماده ای سخت با ساختار کریستالی و سفید رنگ است و ماده اصلی پوسته جانوران دریایی می باشد. کیتین یک پلی ساکارید فوق العاده قلیایی می باشد. به علت ساختار شیمیایی، خصوصیات و عملکرد های متفاوت باعث شده که تا کنون بیش از 3000 اختراع کاربردی از کیتین و کیتوزان و مشتقات آن ها به ثبت برسد]2[. این ترکیب پلیمری خطی از واحد های ان-استیل-دی گلوکز آمین ( ان-استیل-2 دئوکسی-دی-گلوکز پیرانوس) می باشد که توسط پیوند های D- به همدیگر متصل شده اند. وزن مولکولی آن ها بسیار بالا بوده و می تواند به 10 میلیون برسد. این ترکیبات در صنایع مختلف داروسازی، آرایشی، کشاورزی، صنایع غذایی، تولیدات گیاهی، پالایش آب، زیست فناوری، پزشکی و دامپزشکی، کاغذ سازی، پالایش فلزات سنگین، تغذیه حیوانات، شیمی فیبر و نساجی کاربرد دارند، شکل 1-12 ساختار مولکولی کیتین را نشان می دهد ]12[.

شکل 1-12 ساختار مولکولی کیتین 1-12 بررسی اثرات ضد میکروبی
اصولا ارزیابی اثر ضد میکروبی یک ماده، به صورت آزمایشگاهی[139] برای سه منظور انجام می گردد:
تعیین قدرت ضد میکروبی ماده به صورت محلول

-- (73)

- (108)

- (315)

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (77)

جولای31 بدست 92

Please enter banners and links.

منابع83
فهرست جدول‌ها
جدول 1 گزینه‌های بکار رفته برای معرفی قالی سجاده‌ای محرابی درختی قندیل دار37
جدول 2 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالی پرده‌ای دورو، محرابی درختی46
جدول 3 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالی محرابی درخت طوبی51
جدول 4 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالیچه گلدانی درختی55
جدول 5 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالیچه سروی طاووسی61
جدول 6 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالی گلدانی درختی سوف باف66
جدول 7 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالیچه محرابی درختی جانوری73
جدول 8 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالیچه محرابی درختی77
جدول 9 گزینه‌های به کار رفته برای معرفی قالیچه درختی80
فهرست شکل‌ها
شکل 2-1 درختی جانوی یا حیواندار21
شکل 2-2 درختی ترنج دار22
شکل 2-3 درختی سبزیکار یا آب نما23
شکل 2-4 درختی سروی24
شکل 2-5 گلدانی درختی25
شکل 2-6 درختی محرابی26
شکل 2-7 درختی گل و بوته27
شکل 3-1 قالی سجاده‌ای محرابی درختی قندیل دار31
شکل 3-1-1 نقش درخت انار33
شکل 3-1-2 نقش درخت با شکوفه33
شکل 3-2 قالی پرده‌ای دورو، محرابی درختی38
شکل 3-2-1 قالی پرده‌ای دورو، محرابی درختی39
شکل 3-2-2 قالی پرده‌ای دورو، محرابی درختی40
شکل 3-2-1-1 نقش درخت45
شکل 3-2-1-2 نقش گل شاه عباسی45
شکل 3-2-1-3 اسلیمی دهن اژدری45
شکل 3-2-1-4 ستون45
شکل 3-2-1-5 اسلیمی ماری45
شکل 3-3 قالی محرابی درخت طوبی47
شکل 3-3-1 قالی درخت طوبی50
شکل 3-4 قالیچه گلدانی درختی 52
شکل 3-4-1 گل فرنگ54
شکل 3-4-2 حاشیه54
شکل 3-5 قالیچه سروی طاووسی56
شکل 3-5-1 قالی سروی طاووسی موزه فرش58
شکل 3-5-2 نقش درخت سرو60
شکل 3-5-3 طاووس60
شکل 3-5-4 طوطی61
شکل 3-5-5 نقش بته جقه61
شکل 3-5-6 حاشیه61
شکل 3-6 قالی گلدانی درختی سوف باف 62
شکل 3-6-1 گند و مناره64
شکل 3-6-2 قندیل64
شکل 3-7 قالیچه محرابی درختی جانوری 67
شکل 3-7-1 قالی درختی جانوری 69
شکل 3-7-2 قالی درختی جانوری موزه فرش72
شکل 3-8 قالیچه محرابی درختی 74
شکل 3-8-1 ستاره و حرف ژ75
شکل 3-8-2 پنجه دست75
شکل 3-8-1 قالیچه محرابی درختی 76
شکل 3-9 قالیچه درختی78
شکل 3-9-1 قسمتی از قالی80
فصل اول
کلیات طرح تحقیق1-1- مقدمه طبیعت با همه زیباییاش همواره الهام بخش هنرمندان در عرصههای مختلف هنری بوده و طبیعی است طراحان با ذوق قالی ایرانی با طبع لطیف و ژرفنگری هنرمندانهشان این همه زیبایی را که خالق بخشنده و مهربان در اختیار آنها نهاده و اطرافشان پراکنده است به دیده دل بنگرند و در آثار خویش از آنها بهره گیرند. نماد درخت یکی از قدیمی ترین نقوشی است که مورد توجه بشر قرار گرفته و آن را در آثار هنری خویش به کار برده است. این نماد که بیشتر آن را به عنوان درخت مقدس و یا درخت زندگی میستودند، از 3500 سال قبل از میلاد در نواحی بین النهرین و پس از آن ایران مورد توجه بوده است. حضور این نماد که با اشکال مختلف به کار گرفته میشده است، تا پس از ظهور اسلام نیز همچنین در آثار هنری به چشم میخورد، اما این باور نه به عنوان درخت زندگی و از دیدگاه اساطیری، بلکه در نقش آفریده با برکت خداوند، تسبیح کننده ذات اقدس الهی و نشانی از بهشت موعود است.
از این نقش به کرات در تمام شاخههای هنری از جمله قالی استفاده شده است. در هنر قالیبافی طرحهای درختی از جمله مهمترین و متنوعترین شاخههای طراحی قالی است که در اشکال مختلف از جمله طرح محرابی درختی، طراحی شده است. اما به کارگیری نقش درخت در جایگاه محراب، مطمئناً از فلسفهای برخوردار بوده است که میتوان بعضی از اشکال آن را تمثیلی از بهشت دانست و بعضی دیگر را تمثیلی از موجودی تسبیحگر یعنی انسان، چرا که شکل درخت علاوه بر آنکه برخلاف شکل انسان، مشمول ممنوعیت نقاشی در مکان نماز نمیباشد، در عین حال با توجه به آیات قرآنی، موجودی تسبیحگر و مبارک است که میتواند جانشین خوبی برای نقش انسان در مکان محراب باشد.
این نوشتار در پی آن است که به این سوالات پاسخ دهد که نقش درخت از چه جایگاهی در فرهنگ و هنر ایرانی برخوردار است؟ آیا طرح درختی در قالیهای موزهی آستان قدس از قداست خاصی برخوردار است و ارتباطی با مسائل مذهبی و فرهنگی حاکم بر آستان قدس دارد؟ و در نهایت آثار موجود در آستان قدس با سایر قالیهای همزمان خارج از آستان قدس تفاوتی دارد؟

1-2- تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مسئلهی پژوهش: طرح درختی، تاریخی به گستردگی بهره برداری از این نقش از دورهی پیش از تاریخ تا کنون دارد و هر دوره و هر طرحی نیز برآمده از برداشتهای ذهنی و فرهنگی صاحبان چنین طرحهایی است که در جای خود قابل بررسی است. تمایل به جاودانه کردن سرسبزی و ایجاد فضاهای خرم و پوشیده از درخت نزدیکی انسان به طبیعت را مهیا ساخت و میل به بهره مندی از این نعمت طبیعی رو به فزونی نهاد. به تدریج بلوغ فکر و اندیشه این فرصت را به بشر بخشید که فضاهای مورد نظر خود را با تسلط بر طبیعت در هر مکانی فراهم آورد و به دلخواه خود زینت بخشد. از آنجا که طرحهای درختی مضامینی چون شجرهنامه، خانواده، ارتباطات قدسی و معنوی و امثال آنها را در بر میگیرد، این موضوع قابل طرح است که آیا طرحهای درختی موجود روی قالیهای آستان قدس ارتباط ماهوی، معنوی، خانوادگی و قدسی با این فضای روحانی دارد؟ و یا اینکه حداقل این امر ملحوظ نظر قرار گیرد که طرحهای درختی قالیهای موجود در آستان قدس دارای چه ویژگیهایی است و آیا این ویژگی، قابل مقایسه با نمونههای همانند و همزمان خود است؟
قالیهای طرح درختی مورد مطالعه در این پژوهش با انتخاب کارشناسان موزهی فرش آستان قدس رضوی صورت گرفته است. مجموع آثاری که با این عنوان در موزه فرش نگهداری میشود 9 اثر است و همهی آنها در این پژوهش مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته است. دورهی زمانی این قالیها مربوط به دورهی صفوی تا دورهی معاصر میباشد. برای مطالعهی تطبیقی قالیهای موزههای آستان قدس، آثاری با مضمون و نقش مشابه از موزههای تهران انتخاب شده است.
1-3- سابقه، پیشینه و ادبیات نظری پژوهش:در زمینه طرح درختی می توان مطالب زیادی را بدست آورد از جمله این منابع میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- عابددوست، حسین و زیبا کاظم پور (1388)، «صورتهای متنوع درخت زندگی بر روی فرشهای ایرانی»، گلجام، تهران: فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره 12. این مقاله به بررسی صورتهای مختلف درخت و گیاه مقدس (درخت زندگی) بر روی قالیهای ایرانی پرداخته است. علاوه بر این با مقایسه مفاهیم باستانیتر این صورتها، اصل تداوم حیات مفاهیم این نماد را بر روی قالیها مورد توجه قرار داده است. همچنین ابتدا به بررسی ارتباط درخت زندگی با نمادهای محراب و نور، سبو، حیوانات محافظ، نیلوفر و سیمرغ پرداخته و نمونههای موجود در هنر باستانی ایران و اسطورههای زرتشتی را معرفی کرده و سپس طرح درخت زندگی را همراه با این نمادها بر روی قالیهای ایرانی معرفی میکند. مضمون و محتوای این مقاله بر مبنای درخت زندگی بر روی فرشهای ایرانی است و اگرچه به نقش طرح درختی در قالیهای موزهی آستان قدس که موضوع این پژوهش است، اشارهای نکرده است، اما برای مطالعهی طرحهای درختی و شناخت جایگاه طرحهای موجود میتوان از مقاله استفاده کرد.
2- مریم قائمی، هلینا (1384)، اسطوره درخت زندگی، پایان نامه کارشناسی، تهران، دانشگاه سوره. این پایان نامه پس از ارائهی مقدمهای در خصوص مفهوم درخت و درخت زندگی، فصل اول آن به نمادگرایی درخت می پردازد. در فصل دوم اسطورهی درخت زندگی و مضامین آن را به تفصیل بررسی کرده است. فصل سوم، به نمادهای درخت زندگی در قالی طرح درختی اختصاص داده است.
این پایان نامه نیز به بررسی درخت زندگی پرداخته و کمک میکند تا با اشرافی بیشتر و آگاهی کاملتری طرحهای قالیهای موزه، مورد مطالعه قرار گیرد.
3- شجاع نوری، نیکو (1385)، «درخت نقشی بر فرش، رویی بر عرش»، گلجام، تهران: فصلنامه علمی ـ پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره 3. این مقاله به بررسی انواع نقوش قالی محرابی ـ که قالی محرابی درختی گونهای از آن است پرداخته است. همچنین به صورت فلسفی دو نقش درخت و محراب را تحلیل کرده است. همانطور که ذکر شد این مقاله به بررسی طرح درخت و محراب میپردازد که بخشی از عنوان این پژوهش است، با این تفاوت که در پژوهش پیش رو به مطالعه نقش طرح درختی در قالیهای موزه آستان قدس میپردازیم که در این مقاله اشارهای به آن نشده است.
4-اربابی، بیژن(1387)، «ارزیابی شیوههای طبقه بندی طرح و نقش فرش ایران»، گلجام، تهران: فصلنامه علمی ـ پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره11. این مقاله در پی شناخت طرح و نقش در قالی های ایران میباشد و سعی نموده تعریفی دقیق را اتخاذ نماید که جامعیت لازم را داشته باشد. همچنین در ادامه به معرفی و تقسیم انواع نقوش قالی پرداخته است. مقالهی ذکر شده به طور کلی تنها به معرفی نقوش در قالیها پرداخته است و اشارهای به طرحهای درختی در قالیهای موزه آستان قدس ندارد.
5- صالح شوشتری، سمیه و علی اصغر شیرازی( 1387)، «تطبیق شکل درخت در طبیعت با آثار نگارگری ایرانی»، نگره، تهران: فصلنامه تحلیلی ـ پژوهشی دانشکده هنر دانشگاه شاهد، شماره5. این مقاله پس از نگاهی گذرا به طبیعت در عرفان اسلامی و رویش گاههای درختان ایران، ضمن آشنایی با گونههای درختان باغهای ایرانی، برخی از انواع درختان ایران را با گونههای همسان آنها در آثار نگارگری مورد تطبیق قرار داده است. در این مقاله نیز، تنها به معرفی تطبیقی نقش درخت در نگارگری و طبیعت پرداخته است و مطالعهای بر روی طرح درختی قالیها صورت نگرفته است.
در زمینهی قالیهای موجود در آستان قدس رضوی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- تیموری بریوانلو، زهرا و منا سلطانی( 1389)، «بررسی طرح بته در قالی بیرجند با تأکید بر قالیهای موزه آستان قدس رضوی»، مشهد: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانهها و موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شماره 7و8. این مقاله به بررسی موردی طرحهای بتهای مراکز مختلف بافت مرتبط بوده و پژوهشهایی با هدف بررسی سیر تحول نگاره بته متمرکز بوده است. همچنین به شناسایی طرحهای بتهای منطقهای بیرجند به عنوان نمونه مطالعاتی مطلوب پرداخته است. هدف این مقاله معرفی انواع طرحهای بتهای رایج در منطقه بیرجند از دوره قاجار تا کنون، بررسی ویژگیهای هر یک از آنها و در نهایت معرفی و طبقهبندی قالیهای بتهای بیرجند موجود در گنجینه آستان قدس رضوی می باشد. این مقاله تنها به بررسی طرح بته در قالیهای موزه آستان قدس پرداخته است و اشارهای به انواع طرح درختی ندارد.
2- کمندلو، حسین( 1388)، «نگاهی به فرشهای محرابی موزه فرش آستان قدس رضوی و بررسی قالی هفت شهر عشق»، نگره، تهران: فصلنامه تحلیلی ـ پژوهشی دانشکده هنر دانشگاه شاهد، شماره 11. در این مقاله نگاهی کوتاه به قالیهای محرابی موزه آستان قدس رضوی و همچنین طرح قالی هفت شهر عشق دارد. این مقاله به صورت مختصر به معرفی قالیهای محرابی موزه آستان قدس پرداخته شده و تحلیلی دربارهی نقوش صورت نگرفته و تنها به توصیف بسنده شده است.
3-حاجی زاده، محمد امین( 1386)، بررسی تحولات نقش فرش مشهد در یکصد سال اخیر، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: تورج ژوله، تهران، دانشگاه هنر. این پایان نامه پس از بررسی تاریخ سیاسی اجتماعی خراسان و سوابق بافندگی این شهر، نگاهی دارد به نام آوران بافندگی در شهر مشهد و همچنین قالیهای موجود در موزه آستان قدس رضوی. این پژوهش نقوش قالی های مشهد را (از جمله نقش محرابی) دسته بندی کرده و به توضیح هر یک پرداخته است. این پایان نامه نیز به طور کلی انواع فرش مشهد را مورد مطالعه قرار داده است و نگاه مختصری به قالیهای موزهی آستان قدس دارد و تأکیدی بر قالیهای طرح درختی ندارد.
1-4- پرسشهای پژوهش:1-آیا این طرحها ارتباطی با مسائل مذهبی و فرهنگی حاکم بر آستان قدس دارد؟
2-آیا طرحهای درختی قالیهای موزهی آستان قدس رضوی با سایر قالیهای همزمان خارج از آستان قدس تفاوتی دارد؟
1-5- فرضیههای پژوهش:1-به نظر میرسد طرحهای درختی قالیهای آستان قدس ارتباطی با مسائل مذهبی و فرهنگی حاکم بر آستان قدس ندارد.
2- به نظر میرسد تعدادی از قالیهای طرح درختی موجود در آستان قدس با سایر قالیهای همزمان خارج از آستان قدس تفاوت دارد.
1-6- اهداف و ارزش نظری پژوهش: هدف این است که از یک طرف آثار موجود در آستان قدس که بصورت گنجینه در موزه نگهداری میشود، بصورت کاملتر مطالعه و معرفی شود تا در بازدیدها و راهنماییهای موزهای جایگاه اصلی آن مشخص شود. دوم اینکه، ارتباط موضوعی طرحهای موجود با ویژگیهای فرهنگی و مذهبی آستان قدس و حضرت ثامنالائمه (ع) معلوم گردد و سوم اینکه، از لابهلای مطالعات فنی و هنری و فرهنگی آثار، یافتههای جدید برای بهرهبرداریهای تحقیقی سایرین فراهم آید.
1-7- روش و فنون اجرایی پژوهش:روش این تحقیق، تاریخی، توصیفی و تحلیلی است که با استفاده از منابع مکتوب و مصور کتابخانهای و موزهای صورت میگیرد. منابع مورد استفاده در فصل دوم که مربوط به تاریخچه موزهی آستان قدس رضوی و بررسی نقش طرح درختی میباشد بر اساس منابع مکتوب کتابخانهای است. تصاویر قالیها، توسط کارشناسان موزه آستان قدس در اختیار نگارنده قرار گرفته است. در این پژوهش برای شناخت بیشتر این قالیها، ابتدا به توصیف، سپس تحلیل آنها پرداختهایم، و اطلاعات هر یک از قالیها، در قالب جدولی آورده شده است.
1-8- محدودیت‌های پژوهش:از آنجایی که موضوع این پژوهش بررسی و مطالعهی قالیهای طرح درختی موزه آستان قدس رضوی بوده، بخشی از این آثار در مخزن موزه نگهداری میشدند و امکان عکسبرداری و مشاهده مستقیم همهی آنها امکان پذیر نبوده است، در نتیجه توصیف و تحلیل آثار از روی تصاویر قالیها انجام شده است.
در طی مطالعهی تطبیقی این قالیها با قالیهای طرح درختی موجود در موزههای تهران از جمله کاخهای سعدآباد، نیاوران، گلستان و موزهی فرش، نیاز به مشاهده و جمعآوری تصاویر این قالیها بوده است. اما متأسفانه به علت عدم همکاری کارشناسان مربوطه در این موزهها، سه اثر که در موزهی فرش نگهداری میشود، به گفتهی کارشناسان موزهی مذکور، تصاویر آنها از کتاب فرشهای درختی موزهی فرش ایران نوشتهی لیلا دادگر برداشت شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. تصاویر دیگری که مورد تطبیق قرار گرفته مربوط به موزهی ملک میباشد که از بین موزههای تهران بیشترین همکاری را مبذول داشته اند.
فصل دوم
کلیاتی دربارهی تاریخچه موزه آستان قدس رضوی و بررسی نقش طرح درختی2-1- تاریخچه موزه آستان قدس رضویموزهها در سراسر دنیا یکی از مراکز مهم فرهنگی می باشند و باید گفت که از گویاترین و آموزندهترین آنها هستند. زیرا هر کس از هر صنف و طبقه و از هر ملت و نژاد که باشد و به هر زبانی که تکلم کند، میتواند از این مراکز فرهنگی بهره گیرد و بر دانش خود بیفزاید. هر کدام از اشیاء، زبان حالی دارند که تماشا کننده بنا به استعداد و فرا خور درک هنری خویش میتواند آن را بفهمد و به هنرآموزی و دانش اندوزی بپردازد و با عبرت گرفتن از فراز و نشیبهای روزگار و زندگی آباء و اجداد و در گذشتگان، اعتبار معنوی خود را فزونی بخشد و خانهی دل را از هوی و هوس خالی کند و به غیر هنر نیندیشد و جز به معنویت نپردازد.
مجموعه بناها و اماکن متبرکه آستان قدس رضوی از آثار هنری می باشند؛ زیرا در هر یک از آنها اثری از هنر هست. شکل ظاهری ایوان ها، رواق ها، صحن و گلدسته ها با اشکال خاصی توسط معماران و مهندسان طراحی گردیده و با اسلوب ویژه ساخته شدهاند. در ساختمان این بناهای باشکوه و مجلل از طرف بانیان، با نهایت دقت، هنرنمایی انجام گرفته است. صدها معمار و مهندس، کاشی‌ساز، نقاش، حجار، منبت کار، خطاط و شاعر دست به دست هم دادهاند و این همه آثار بدیع را پدید آوردهاند. در بیوتات و اماکن مقدسه آستان قدس انواع و اقسام هنر در یکجا گردآوری شده و یک موزه تاریخی و هنری پدید آمده که اهل ذوق و هنر را مسحور خود میکنند و ما اکنون به چند نمونه در این مورد اشاره می کنیم.
1-نخست معماران و مهندسان عالی مقام که در طول تاریخ بناهای رفیع و مجلل و با شکوه را ساخته، ایوان ها، مناره ها، رواق ها، صحن ها و سایر ابنیه و اماکن متبرکه را با عشق و علاقه و ایمان و اخلاص بنا نمودند، و هرچه در توان داشتند به کار بستند و این همه آثار بدیع و جاودانی را خلق کردند و از خود به یادگار گذاشتند.
2-یکی از هنرها صنعت کاشیکاری است که تمام بدنههای ساختمان را پوشانیده و با انواع و اقسام رنگها و گلها و نوشتهها آراسته شدهاند و بینندگان را به طرف خود جلب میکند. کاشیهای هشت گوش و شش گوش که دیوارهای حرم مطهر را پوشانیدهاند از نفیس ترین نوع کاشی به شمار میروند.
3- کتیبههای آستان قدس رضوی که با خطوط اساتید فن در هر عصر و زمانی نوشته شدهاند، یکی از مظاهر هنرهای ظریف به شمار میروند که توسط خطاطان عالی مقام کتابت شده و یادگار قرون و اعصار می باشند. کتیبههای داخل حرم، صحنها و رواقها نمونهای از هنر اصیل به شمار میروند.
4- آیینه کاری رواقها نیز یکی از هنرهای موجود در آستان قدس است، که اساتید فن در تزئین اماکن متبرکه از آن استفاده کردهاند و جلوه آن در هنگام شب با روشن شدن چراغها و انعکاس نور در آیینه ها بینندگان را مجذوب می نمایند و بارگاه ملکوتی امام رضا علیه السلام را نور افشانی می کنند.
5- درهای ورودی حرم مطهر و رواقها نیز یکی از آثار هنری به شمار می روند. استادان و نجاران، هنر خود را در آنجا نشان دادهاند. منبت کاران با استفاده از طلا و نقره و سایر فلزها، هنرنمایی کردهاند و با تزیین درها با اشکال گوناگون آثار بدیعی را پدید آوردهاند.
6- نقاشی و تذهیب یکی از هنرهایی است که در آستان قدس رضوی به کار گرفته شده است. نقاشان و مذهبان در طول تاریخ آثاری از خود به یادگار گذاشتهاند که اینک زینت بخش ابنیه و اماکن متبرکه می باشند.
7- شاعران و سخنوران هم به سهم خود در انشاء قصائد و سرودن اشعار در مدح حضرت رضا علیه السلام و وصف بارگاه ملکوتی آن حضرت هنرنمایی کردهاند و اکنون تعدادی از قصائد و اشعار آنها به زبان عربی و پارسی زینت بخش حرم مطهر و رواقها می باشند که خوانندگان را به وجد و نشاط میآوردند.
8- سنگ تراشان و حجاران هم در تراشیدن سنگها و نصب آنها در رواقهای مطهر و صحنها هنرنمایی کردهاند و عشق و علاقه خود را با تزیین بارگاه امام رضا علیه السلام نشان دادهاند.
9- صحافان و جلدسازان در کتابخانه آستانه مقدس با هنرهای خود کتابهای کهن را مرمت میکنند و جلدهای زیبایی را ساختهاند و هنرهای کهن این مرز و بوم را زنده نگه داشتهاند.
2-2- موزه فرش آستان قدس رضویقالی، این چکیده هنر ایرانی و سرآمد صنایع دستی جهان یکی از نشانههای ذوق، سلیقه، شکیبایی و پویایی اندیشه ایرانیان است که با طرح، نقش و رنگبندی سحرآمیز خود قرنهاست بر بلندای موزههای بزرگ دنیا میدرخشد و پیام آور فرهنگ و تمدن ایرانی و تبلور ذوق و سلیقه بافنده، طراح، رنگرز و. .. است.
باید گفت ایرانیان همانگونه که در انواع هنرها و خلق آثار بدیع سرآمد جهانیان هستند در انجام اعمال نیک و خداپسندانه خصوصاً وقف که مورد سفارش اولیای دین است، سرآمد بوده و به شایستهترین نحو ممکن عمل نمودهاند. به طوری که همیشه بهترینها را به آستان مبارک اولیاء الله و در جهت رضای حضرت حق اهدا کردهاند.
یکی از صنایع دستی موجود در آستان قدس رضوی فرش است. در گنجینه فرش آستان قدس رضوی میتوان انواع قالیهای ادوار مختلف را، که مربوط به مراکز قالی بافی ایران میباشد، دید و بررسی نمود. این قالیها را بزرگان، توانگران و نیز زائران، به آستان حضرت امام رضا(ع) هدیه کردهاند. اکثر آنها برای پوشانیدن سطح رواقهای داخلی حرم مورد استفاده قرار گرفتهاند و برخی نیز به صورت پرده بوده که به آستانه درها آویخته میشده است. این قالیها پس از مدت زمانی با قالیهای جدید جایگزین و نمونههای با ارزش به گنجینه فرش منتقل شده است. در میان قالیهای این مجموعه، بسیاری دارای نوشته و تاریخ است، اغلب نیز نام اهدا کننده در آن دیده میشود و این امتیاز پر اجری است، زیرا تاریخ بافت قالی به خوبی مشخص میشود. سیسیل ادواردز در بازدید از این مجموعه میگوید: «در مدت اقامت خود در مشهد، بخت با من یاری کرد و مقامات آستانه از من دعوت کردند تا از مجموعه قالیهایی که در یکی از انبارهای آن قرار داشت و تقریباً به دست فراموشی سپرده شده بود، بازدید کنم و درباره آن گزارشی تهیه نمایم. این فرشها توسط مسلمانان متدین، در روزگار پیشین به آستان قدس رضوی هدیه شده بود و از بعضی از آنها برای مفروش کردن اطاقهای ساختمانهایی که در محوطه آستان قرار دارد استفاده شده بود. متأسفانه آنها را مدت زیادی زیر پا گسترده بودند و هیچ یک از متصدیان را مأمور مراقبت از آنها نکرده بودند. بعضی از آنها تکه تکه شده بود و کرک برخی دیگر به کلی از بین رفته بود. این فرشها را سالیان دراز به همین حال باقی گذاشته بودند. چند تخته قالی را از طول دو نیم کرده بودند تا از آن استفاده کنند. یکی از جنبههای غیر متعارف این مجموعه عدهی قالیهایی است که نوشته دارد. بعضی از آنها دارای تاریخ و در برخی دیگر نام هدیه کننده و بافنده و یا نام هر دو، قید شده است. در چند تخته نیز نام پادشاه و متولی وقت نوشته شده که تاریخ قالی را نیز معین می کند. در دنیا مجموعهای از قالی ایران نمیتوان یافت که شامل این تعداد قالی نوشتهدار باشد» (ادواردز، 1367، 194).
ساختمان جدید گنجینه فرش آستان قدس رضوی در سال 1377 شمسی افتتاح، و به منظور بازدید عموم علاقهمندان و هنر دوستان در جوار بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الائمه گشوده شد. این گنجینه در دو طبقه با زیربنای 970 مترمربع قرار گرفته است و از بزرگترین مجموعههای فرش ایران به شمار میرود که در حال حاظر مشتمل بر 57 تخته قالی، قالیچه، انواع سوزن دوزیها و غیره است که در معرض بازدید عموم قرار دارد.
در این مجموعه از مراکز مهم بافت چون اصفهان، کاشان، تبریز، مشهد، کرمان، سنندج و. .. نمونههایی به نمایش گذاشته شده است. از مهمترین و معروفترین طرح های موجود، میتوان به طرحهای محرابی( درختی، گلدانی، باغی، قندیلی و دورنما)، لچک و ترنج، افشان، افشان ترنجدار، افشان بندی، افشان شاه عباسی، ریزه ماهی، ماهی در هم، شکارگاه، بته( بته جقه، بته قباد خانی) و تصویری اشاره نمود که به صورت پردهای، دوروبافی و برجسته میباشند. اغلب آثار این مجموعه از اساتید بنام و هنردوست، چون استاد “عمواوغلی”، ” بیوک تبریزی”، ” محمد نقاش مشهدی”، “محمد کرمانی”، “محمد امین کرمانی”، “ارجمند کرمانی و برادران”، “صفدرزاه حقیقی”، ” نظامی دوست” و. .. میباشد.
به طور کلی میتوان گفت انبار موزه فرش آستانه مقدسه حضرت رضا (ع) را باید گنجینهای نفیس و گرانبها دانست که هنر، صنعت، فرهنگ و آداب و رسوم ملل این مرز و بوم و شاید سایر ملل را با نقشی چشم نواز بر پهنه تابلویی نفیس به نام فرش، در خود جای داده است.
2-3- بررسی نقش طرح درختی
2-3-1- نماد درختدرخت یکی از قدیمیترین نقوشی است که مورد توجه بشر قرار گرفته و آن را در آثار هنری خویش به کار برده است. این نماد که بیشتر آن را به عنوان درخت مقدس و یا درخت زندگی میستودند، از 3500 سال قبل از میلاد در نواحی بین النهرین و پس از آن ایران مورد توجه بوده است. درخت نگارهای است که با الهام از طبیعت و برگرفته از ذوق و اندیشه انسانها از دیرباز تا کنون در نزد همه ملل و اقوام به شکلهای گوناگون و در آثار بسیار متفاوتی مشاهده شده است. درخت را بسیاری از اقوام باستانی به عنوان جایگاه خدا، یا در واقع، خود خدا میپرستیدند. همچنین نماد کیهان و منبع باروری و نماد دانش و حیات جاودانی بود. «در ایران نخستین نمونههای گیاهی روی سفالها، مهره و سنگها دیده میشود. در مفرغهای لرستان آثار مارلیک و املش و زیویه در عصر مادها و هخامنشیان و پارتها شکل آیینی درخت را همچنان میبینیم. در دوره ساسانیان و در آیین های مانی، زرتشتی و مهری درخت، نقش مهری و جایگاه خاص داشته است. شواهد بسیار در دست است که هخامنشیان درختان را مقدس میشمردند و نوعی آیین مذهبی برای درخت که در ارتباط با اندیشه و مفهوم پادشاهی بوده به جای میآوردند. پرستش درخت از نقشهایی که بر حجاریهای پلکان تخت جمشید وجود دارد، نیز استنباط می شود. ساختمان های تخت جمشید نیز سراسر آکنده از نماد درخت است. درخت مظهر زندگی بوده و درخت زندگی، مظهر پادشاه. زرتشت درختکاری و آبادانی زمین را کرداری نیک می دانسته و در اوستا صدمه به گیاهان و درختان را گناه بزرگی می داند. هانری ماسه نمونههای زیادی از چنارهای مقدس را در چهار گوشه ایران به نقل از سفرنامههای مختلف آورده است. وی از درختان نارون و شمشاد نیز به عنوان درختان مقدس و از درختان سرو و زیتون به عنوان درختان بهشتی نام برده است. در جهان اعتقادی انسان با درخت با وجود بی تحرکی، نمادی از تولد و رشد و به طور کلی زندگی دانسته شده و جلوه قدسی یافته است. درخت زندگی در بین النهرین و ایران به گیاه مقدس مبدل شده است» (آشوری و علیمرادی، 1386، 12-13). حضور این نماد که با اشکال مختلف به کار گرفته میشده است، تا پس از ظهور اسلام نیز همچنین در آثار هنری به چشم میخورد، اما این بار نه به عنوان درخت زندگی و از دیدگاه اساطیری، بلکه در نقش آفریده با برکت خداوند، تسبیح کننده ذات اقدس الهی و نشانی از بهشت موعود.
استفاده از نمادهای گذشته همچنان در دوران اسلامی نیز مورد استقبال بوده است. اگرچه این استفاده در اوایل بیشتر نوعی تقلید صرف بدون در نظر گرفتن معانی سمبولیک نقوش بوده است، به تدریج هنرمندان مسلمان دست به گزینش آگاهانهتری زدند و در نهایت نقوشی همچنان ماندگار ماندند که حضورشان مخالفتی با اصول اعتقادی دینی نداشت.
اولگ گرابار[1] در توضیح گزینش اشکال گذشته توسط مسلمانان در قرون اولیه اسلامی میگوید: «از این نقش به کرات در تمام شاخههای هنری از جمله فرش استفاده شده است. در هنر فرش طرح های درختی از جمله مهمترین و متنوع ترین شاخه های طراحی فرش است که در اشکال مختلف از جمله طرح محرابی درختی، طراحی شده است» (گرابار، 1379، 83).
اما به کارگیری نقش درخت در جایگاه محراب، مطمئناً از فلسفهای برخوردار بوده است که میتوان بعضی از اشکال آن را تمثیلی از بهشت دانست و برای بعضی دیگر تمثیلی از موجودی تسبیح گر یعنی انسان، چرا که شکل درخت علاوه بر آنکه برخلاف شکل انسان، مشمول ممنوعیت نقاشی در مکان نماز نمی باشد، در عین حال با توجه به آیات قرآنی، موجودی تسبیح گر و مبارک است که میتواند جانشین خوبی برای نقش انسان در مکان محراب باشد. بدین سان نمادی که زمانی بر مهرهای سنگی جلوه گر شده است، اینک و پس از هزاران سال، آن هم در جایگاه محراب رو به عرش الهی جلوه نمایی می کند.
2-4- نقش درخت در قرآن کریماز درخت بارها و بارها با تعاریف مختلف در قرآن کریم یاد شده است. گاه کلمه طیبه را به درختی مثال زده است که اصل ساقه آن برقرار باشد و شاخه آن به آسمان رفعت و سعادت بر شده باشد(آیه 24 سوره ابراهیم). گاه او را واسطه وحی گردانیده اند: « و چون موسی به آن آتش نزدیک شد به او از جانب وادی ایمن در آن بارگاه مبارک از آن درخت مقدس ندایی رسید که ای موسی هوش دار که منم خدای جهانیان» (آیه 30 سوره قصص). و مبارکش خواند به واسطه برکاتی که از آن به مردم رسانده میشد: «خدا نور آسمانها و زمین است داستان نورش به مشکاتی ماند که در آن روشن چراغی باشد و آن چراغ در میان شیشه ای که تلألو آن گویی ستارهای است درخشان و روشن از درخت مبارک زیتون که با آن که شرقی و غربی نیست، شرق و غرب جهان بدان فروزان است» (آیه 20 سوره مومنون). و در نهایت آن را همگام با تمامی آفریده ها تسبیح گوی خداوند بر شمرده است: « گیاهان و درختان به او سجده میبرند» (آیه 6 سوره الرحمن). «هرچه در زمین و آسمانهاست همه به تسبیح و ستایش یکتا خدای عالم که مقتدر و حکیم است مشغولند» (آیه 1 سوره حشر).
2-5- نقش درخت در قالی و مفهوم تمثیلی آن از بهشت موعوددرختان و سایه آنها از زیباترین تعابیر بهشتی است که در باغ های ایرانی نیز قابل مشاهده است. در این میان طوبی، سدره، سدر و طلح از جمله درختان بهشتی است که در قرآن توصیف شده اند. در سوره انعام آیه 141 نیز به به دو گونه «گیاهان داربستی» و «غیر داربستی» («جنات معروشات» و «غیر معروشات») اشاره شده است و تفسیر نمونه (مکارم، 1353، ج6: 2) نیز به آن اشاره دارد: باغهای معروش( باغهایی که درختانش روی داربستها قرار میگیرند) و باغهای غیر معروش (درختانی که نیازی به داربست ندارند) را آفرید. همچنین در ادامه آیه آمده است: « و النخل و الزرع مختلفا اکله و الزیتون و الرمان متشبها و غیر متشبه». در این میان به برخی از درختان بهشتی اشاره میشود که در قالیهای ایرانی خاصه قالیهای باغی کاربرد داشته است:
2-5-1- طوبی:«تنها در سوره رعد آیه 290 کلمه«طوبی» به کار رفته است که از نظر لغوی به معنای فرح و چشم روشنی، زندگی پاک، دوام خیر و نظیر اینها آمده است. تفاسیر قرآن بر اساس روایتی از رسول اکرم طوبی را درختی در بهشت دانسته اند» (الشریف، 1363، 598). که ریشهاش در منزل رسول خدا(ص) است و هیچ منزلی در بهشت نیست، مگر آن که از آن درخت یک شاخه در آن کشیده باشند. در تفاسیر دیگر نیز گفته شده است که: «اندازه سایه آن صد سال راه است و دو چشمه از زیر آن بیرون می آید: کافور و سلسبیل» (طبرسی، 1350، 75).
2-5-2- سدره المنتهی:«سدره المنتهی»را تفاسیر قرآن درختی دانسته اند که بر بالای آسمان هفتم در اصل عرش قرار دارد و برگ آن بر سر عالمیان است. در جای دیگر نیز ذکر شده است که حضرت رسول در شب معراج چون به آن رسیده، دیدهاند که چهار جوی بهشتی از زیر آن بیرون میآید. در دورهی صفوی، کثرت کاربرد عباراتی که در توصیف بهشت در قرآن آمده است نشان از اعتقاد مردم این دوران نسبت به بهشت و تصاویر آن در قرآن دارد؛ «چنانکه مولف کتاب حبیب السیر به تمثیل پادشاه با مقام”سدره المنتهی”به عنوان تملق و چاپلوسی پرداخته است و تعابیری مانند” سدنه”، “آن سده سدره مرتبت” را به کار برده است» (خواند میر، 1362، 49).
«در هر حال مفهوم درخت به طور گستردهای در نقوش و طرحهای قالی کاربرد دارد که به عنوان نمادی از بهشت از اهمیت زیادی برخوردار است، و در عین حال تنوع خاصی هم در میان طرحهای فرش داشته است» (وندشعاری، 1385، 57). از درخت انار در سوره انعام(آیات 99و141) و همچنین سوره الرحمن(آیه 68)، به عنوان میوهای بهشتی یاد شده است که این نقش بر روی قالی به صورت طرحهای«گل اناری» در زمینه قالی دیده می شود.2-6- نقش درخت در قالی ایراندرخت با هیبت حقیقی یا تجریدی و تغییر شکل یافته و حتی خیالی آن از نقشمایههای رایج و قدیمی در قالی ایران است. طراحان برای ایجاد هماهنگی بین نگاره های مختلف قالی در ابعاد و تناسب اجزاء درختان و اصولاً شکل و شمایل آن به گونهای دلپذیر تغییر میدهند. این تغییر تا بدان حد میرسد که گاه تشخیص نوع و جنس درخت بافته شده بر قالی برای افراد عادی غیرممکن میگردد؛ اما چیره دستی هنرمندان در خلق مجموعهای متناسب با مناظری دلپذیر موجب گردیده تا بینندگان نیز بدین روش خو گیرند و آن را مطبوع طبع خویش یابند. درختان نقشمایهای فرش بسیارند و طراح و بافنده از ابداع هر یکی قصد القاء مفهومی خاص به بیننده دارند و حتی چگونگی نقش بندی هریک نیز خود بر قالی طرحی نو در میافکند و معنی و مفهوم ویژه میدهد. معروفترین درختان نقشمایهای ایران عبارتند از: سرو، چنار، بید مجنون، بید (عبداللهی زاده، 1381).
به دلیل کثرت تنوع نقوش در قالی و استفاده از یک نقش در انواع مختلفی از طرحها، گاه ممکن است نام یک نقش در دو گونه از انواع نقوش قالی آورده شود؛ به طور مثال، طرح محرابی درختی هم به عنوان زیر شاخهای از گروه طرح های درختی آورده می شود و هم زیرشاخه ای از گروه طرح های محرابی. به منظور توصیف کامل این نوع قالی، توضیحی در خصوص گروه قالیهای درختی داده می شود:
2-6-1- طرح درختیطرح درختی اگرچه امروزه در اکثر نقاط مورد استفاده است، «صاحب نظران منشأ اصلی این نوع طرح را دهکده راور کرمان در جنوب شرقی ایران می دانند. در ذهن این روستاییان پاک نهاد، بخل آسمان و بضاعت اندک زمینهای کویری، همیشه رویای مراتع سبز و باغ های روحبخش و آب را خشکانیده و آنان سعی کردهاند تا آنچه را همیشه در ذهنشان آرزو داشته اند، در تار و پود قالیهایشان زنده کنند» (یساولی، 1370، 125). چنانچه بخواهیم مجموعه مهمترین طرح های قالی ایران را به چند گروه عمده تقسیم کنیم، یکی از مهمترین آنها طرح درختی است که خود همچون سایر انواع طرح ها به گروه های فرعی دیگری تقسیم میشود. این گروهها عبارت است از :
درختی جانوری یا حیواندار( شکل 2-1)
درختی ترنجدار( شکل 2-2)
درختی سبزیکار یا آب نما ( شکل 2-3)
درختی سروی ( شکل 2-4)
درختی گلدانی ( شکل 2-5)
درختی محرابی( شکل 2-6)
درختی گل و بوته ( شکل 2-7)

شکل 2-1 درختی جانوری یا حیواندار (نصیری، 1389، 158)
شکل 2-2 درختی ترنجدار (دادگر، 1380، 7)
شکل 2-3 درختی سبزیکار یا آبنما (نصیری، 1389، 211)
شکل 2-4 درختی سروی (دادگر، 1380، 13)
شکل 2-5 طرح گلدانی درختی (موزه آستان قدس)
شکل 2-6 درختی محرابی (دادگر، 1380، 20)
شکل 2-7 درختی گل و بوته (دادگر، 1380، 11)
فصل سوممعرفی قالیهای درختی موزه آستان قدس رضویدر این فصل، قالیهای طرح درختی موزه آستان قدس رضوی، معرفی و توصیف شده است. در پایان توصیف هر بخش، اطلاعات مربوط به هر اثر در قالب یک جدول آورده شده است. جدول ترسیم شده، شامل اطلاعاتی از قبیل نام، شماره اموال، دورهی زمانی، جنس، تکنیک بافت، رنگها و کتیبه میباشد. انتخاب این عناوین باعث شناخت بیشتر آثار میشود، به عنوان مثال ذکر شماره اموال قالیها به این دلیل است که این قالیها مربوط به موزهی آستان قدس میباشد و شمارهی اموال در جایگاه شناسهی یک اثر است. بررسی ابعاد قالیها کمک میکند به شناخت بیشترکارکرد آثار. مطالعه بر روی کتیبهی قالیها، نشاندهندهی این است که این قالیها با چه مضمون و یا مفهومی بافته شده است.
تعداد قالیهایی که مربوط به موزهی آستان قدس رضوی میباشد 9 تخته است که توسط کارشناسان این موزه، با حساسیت و دقت انتخاب و در اختیار نگارنده قرار گرفته است. از این قالی ها 1اثر مربوط به دورهی صفوی، 5 اثر مربوط به دورهی قاجار، 1 اثر مربوط به دورهی پهلوی و 2 اثر مربوط به دورهی انقلاب اسلامی میباشد. آثار مورد مطالعه در این پژوهش مربوط به موزه میباشند. در انتخاب قالیها گزینشی صورت نگرفته و مطالعه انجام شده بر روی همهی آثار بوده است.
پس از معرفی و توصیف، آثار مورد مطالعه تحلیلی قرار گرفتهاند. لازم به ذکر است که بررسی رنگ در قالی موضوع وسیع و پر دامنهای بوده و به تنهایی ظرفیت انتخاب برای موضوع یک تحقیق را داراست. در این پژوهش آثار را از حیث رنگهای اصلی و فرعی بررسی کرده و در پایان میتوان به یک نتیجه واحد رسید که چه رنگهایی در قالیهای درختی موزه آستان قدس از ارجحیت بیشتری برخوردارند.
همچنین در این بخش به مطالعه برخی از قالیهایی میپردازیم که با عنوان طرح درختی و مشابه قالیهای موزه آستان قدس بوده، ولی در موزههای تهران نگهداری شدهاند. علت بررسی قالیهای موزههای تهران، عدم دسترسی به موزههای سایر شهرهای ایران و فقدان مطالب مکتوب از این موزهها در منابع موجود بوده است. پس از مطالعه ی میدانی قالیهای موزههای کاخ سعدآباد، کاخ نیاوران، کاخ گلستان، موزهی ملک و موزهی فرش تهران، این قالیها را از لحاظ کیفیت بافت و نوع نقوش و رنگ با قالیهای آستان قدس تطبیق دادهایم که در نهایت مشخص شود آیا قالیهای موزهی آستان قدس برتری نسبت به آثار مشابه خود در سایر موزهها دارند یا خیر.
3-1- قالی سجاده‌ای محرابی درختی قندیل دار
شکل 3-1 قالی سجاده‌ای محرابی درختی قندیل دار(موزه آستان قدس رضوی)این سجاده ازجمله آثاری است که از دوران صفویه به جا مانده و تا مدتی قبل به شماره شناسایی ٠٤١ ردیف ٧٨و شماره اموال ٣٦٢٢ در طبقه دوم موزه فرش نگهداری می شد. ابعاد این قالی 119×175 سانتی متر و احتمالا در اواخر سده دهم یا اوایل سده یازدهم هجری شمسی در شهر تبریز بافته شده است. با توجه به نوع طراحی که در این سجاده دیده میشود و مطابقت آن با نمونه های دیگری که در همین دوران بافته شده، میتوان گفت طراحی و بافت آن معمولی است و جایگاه فنی چندانی ندارد. درمقایسه با سجادههای مشابه درمییابیم درکتیبه های معقلی، استفاده از تزئین ختایی بین خطوط و قاب بندی کتیبهها حذف شده است. ولی با این حال نمی توان چیره دستی و ظرافت های طراحی این قالی را انکار کرد. جنس تار و پود قالی از پنبه و پرز از ابریشم و شیوه بافت آن لول[2] است. در این روش فاصله بین چلهها به میزان یک قطر نخ تعیین می شود. گره آن متقارن (ترکی) و در هر 7 سانتی متر 40 گره زده شده است و رنگرزی الیاف با توجه به قدمت آن گیاهی است. عمده رنگهای مورد استفاده عبارتند از: لاکی، آبی تیره، نارنجی، کرم، سبز تیره، زرد، زرد سبز، قرمز روشن، آبی روشن، سبز زیتونی، سیاه، قهوهای وغیره است.
شیرازه در اطراف قالی به صورت متصل بافته شده و عمده آسیبهای قالی عبارتند از: بیدزدگی، ساییدگی، پوسیدگی، پاره شدگی و دو رنگی است که مرمت نشده و نیاز به این کار دارد. این قالی با توجه به محل قرارگیری کتیبهها و همچنین نوع کتیبه های به کار رفته در آن به عنوان سجاده نماز کاربرد داشته است.
در متن محراب این سجاده، شاخسار دو درخت که میوهی یکی از آنها انار (شکل 3-1-1) و دیگری شکوفههایی به رنگ سوسنی میباشد (شکل 3-1-2)، در وسط به هم رسیده و ادغام شده و از هم گذشته است. استفاده از درخت انار در این قالی شاید اشاره به نماد بهشتی بودن این میوه و درخت پر شکوفه نماد طراوت و سرسبزی باشد. پایین قوس محراب، کتیبهای مزین به« الله اکبر» میباشد. در واقع، طرح و نقش این سجاده با زبان تصویر، نقش انسانی را در حال سجده به بیننده القا میکند که این حاشیهی آبی رنگ، جداکنندهی محراب از زمینهی سجاده میباشد و رنگ آبی به مفهوم آسمان و الوهیت خداوند اشاره دارد. نقشی در مرکز سجاده مشاهده میکنیم که در بالا و پایین آن دو گل شاه عباسی قرار دارد، جهت این نقوش برخلاف قالیهای جهتدار که همهی آنها اشاره به بالا دارند، به سمت پایین اشاره دارد و شاید مفهوم زمینی بودن را القاء میکند. نقش حاشیههای سجاده دقیقاً به دو قسمت مساوی تقسیم شده که نیمهی بالایی از کتیبههایی به خط نستعلیق و ثلث و نیمهی پایینی از تکرار گلها تشکیل شده است. نقوش و رنگهای به کار رفته در حاشیه بزرگ عیناً در محراب به کار رفته است و هماهنگی زیبایی را در کل اثر به وجود آورده است.

شکل 3-1-1 نقش درخت انار
شکل 3-1-2 نقش درخت با شکوفه
نخستین حاشیه کوچک بیرونی سجاده، در زمینهی آبی تیره، آیههای 285الی286 از سورهی مبارکهی بقره به ترتیب ذیل می‌باشند که با خط نستعلیق به رنگ لاکی نوشته شده‌اند: «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ»: (پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. و او، به تمام سخنان خود، کاملا مومن میباشد. و همه مومنان (نیز)، به خدا و فرشتگان او و کتابها و فرستادگانش، ایمان آوردهاند، و میگویند: ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمیگذاریم (و به همه ایمان داریم). و (مومنان) گفتند: ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظار) آمرزش تو را (داریم)، و بازگشت (ما) به سوی توست) (بقره، 285)؛ «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا کَسَبَتْ وَعَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْرًا کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ»: (خداوند هیچ کس را، جز به اندازه تواناییاش، تکلیف نمیکند. (انسان) هر کار (نیکی) را انجام دهد، برای خود انجام داده، و هر کار (بدی) کند، به زیان خود کرده است. (مومنان میگویند:) پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مواخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان) بر کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیت کافران، پیروز گردان) (بقره، 256).
در درون حاشیه بزرگ، در زمینه کرم رنگ و با رنگ قهوهای، آیههای 255 الی 257 از سورهی مبارکهی بقره با خط ثلث و به ترتیب ذیل نوشته شده است: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیم»: (خداست که معبودى جز او نیست زنده و برپا دارنده است نه خوابى سبک او را فرو مى‏گیرد و نه خوابى گران آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن اوست کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند آنچه در پیش روى آنان و آنچه در پشت‏ سرشان است مى‏داند و به چیزى از علم او جز به آنچه بخواهد احاطه نمى‏یابند کرسى او آسمانها و زمین را در برگرفته و نگهدارى آنها بر او دشوار نیست و اوست والاى بزرگ) (بقره، 255)؛ «لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»: (در دین هیچ اجبارى نیست و راه از بیراهه بهخوبى آشکار شده است پس هر کس به طاغوت کفر ورزد و به خدا ایمان آورد به یقین به دستاویزى استوار که آن را گسستن نیست چنگ زده است و خداوند شنواى داناست) (بقره، 256)؛ «اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُواْ یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّوُرِ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ أَوْلِیَآؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»: خداوند سرور کسانى است که ایمان آورده‏اند آنان را از تاریکیها به سوى روشنایى به در مى‏برد و(لى) کسانى که کفر ورزیده‏اند سرورانشان (همان عصیانگران) طاغوتاند که آنان را از روشنایى به سوى تاریکیها به در مى‏برند آنان اهل آتشاند که خود در آن جاودانند) (بقره، 257).
در حاشیهی کوچک درونی، در زمینهی لاکی با رنگ طلایی، آیههای 18 و 19 سورهی آل عمران «شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِکَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَآئِمًَا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ»: (خدا که همواره به عدل قیام دارد گواهى مى‏دهد که جز او هیچ معبودى نیست و فرشتگان (او) و دانشوران(نیز گواهى مى‏دهند که) جز او که توانا و حکیم است هیچ معبودى نیست) (آل عمران، 18)؛ «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَمَن یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَرِیعُ الْحِسَابِ»: (در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است و کسانى که کتاب (آسمانى) به آنان داده شده با یکدیگر به اختلاف نپرداختند مگر پس از آنکه علم براى آنان (حاصل) آمد آن هم به سابقه حسدى که میان آنان وجود داشت و هر کس به آیات خدا کفر ورزد پس (بداند) که خدا زودشمار است) (آل عمران، 19) با خط نستعلیق بافته شده است.
در نوار دور تا دور طاق محراب، در زمینهی آبی رنگ، آیههای 40 و 41 از سورهی ابراهیم «رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَةِ وَمِن ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاء»: (پروردگارا مرا برپادارنده نماز قرار ده و از فرزندان من نیز پروردگارا و دعاى مرا بپذیر) (ابراهیم، 40)؛ «رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ»: (پروردگارا روزى که حساب برپا مى‏شود بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشاى) (ابراهیم، 41) با خط نستعلیق به رنگ مشکی آمده است.
با توجه به مفاهیم کتیبههای به کار رفته در این سجاده، این آیات اشاره به وحدانیت خداوند دارد، و سعادت ابدی هر شخص را در بندگی و سجده در مقابل ذات الهی میداند. با توجه به اینکه این سجاده در ابتدا هدفمند وبه نیت آستان بافته شده آیات وجایگاه نقوش در آن کاملا مرتبط با فضای روحانی و معنوی حاکم بر آستان قدس می باشد.
جدول 1 گزینه های به کار رفته برای معرفی قالی سجاده‌ای محرابی درختی قندیل دار
شماره اموال
دوره زمانی و محل بافت نحوه
مالکیت ابعاد
(cm) جنس
نقش تکنیک بافت رنگ ها موضوع کتیبه کاربرد قالی تولید
کننده
3622 قرن 11 ه.ش (صفویه) ،
تبریز اهدایی 119×175
تار و پود: پنبه پرز: ابریشم انواع گلهای ختایی، برگ چناری، انار درخت، اسلیمی، گل شاه عباسی، کتیبه
لول، متقارن، شیوه پودگذاری: سه پود تعداد گره در 7 سانتی متر: 40 گره کرم، (پشم خودرنگ) سورمهای، صورتی، نارنجی، آبی آسمانی، سبزآبی، سبز پستهای، قهوهای، زرد، قرمز
قرمزدانه مذهبی سجاده نامعلوم
3-2- قالی پرده ای دورو، محرابی درختی
شکل 3-2 قالی پرده ای دورو، محرابی درختی (موزه آستان قدس)
شکل 3-2-1 قالی پرده‌ای دورو، محرابی درختی (موزه آستان قدس)
شکل3-2-2 قالی پرده ای دورو، محرابی درختی (موزه آستان قدس)این دست بافت که به صورت دو رو بافته شده دارای برشی در وسط بوده که با توجه به ابعاد آن در مسیر عبور زائرین حرم امام رضا(ع) قرار میگرفت. سیسیل ادواردز در کتاب خود به این گونه قالی ها اشاره کرده است:« بعضی از آن ها برای مفروش کردن اطاق های ساختمانهایی که در محوطه آستانه قرار دارد استفاده شده بود. متاسفانه آنها را به مدت زیادی زیر پا گسترده بودند و هیچ یک از متصدیان را مامور مراقبت از آن ها نکرده بودند. بعضی از آن ها تکه تکه شده بود و کرک برخی دیگر از بین رفته بود. چند تخته قالی را از طول دو نیم کرده تا به جای پرده از آن استفاده کنند» (ادواردز، 1368، 193).
با بررسی این قالی که متعلق به مشهد است درمی یابیم که بر خلاف گفته ادواردز، آن ها از طول به دو نیم نشده اند بلکه به همین شیوه بافته شده اند و به دلیل نوع بافت این قالی، به قالی پرده ای دو رو معروف شده اند. طرح قالی محرابی درختی است و به شماره شناسایی041 ردیف ٣٨ و شماره اموال ٣٤٨ در طبقه اول موزه فرش نگهداری میشود. قالی به شیوه تمام لول بافته شده است. دراین شیوه، دو چله کاملا به هم چسبیده وکنار هم قرار گرفته و به علت تراکم چله ها، قالی بسیار سفت، محکم و بادوام میباشد. این قالی به عنوان پرده در ورودی درهای حرم مطهر حضرت رضا(ع) مورد استفاده بوده است و به صورت دورو بافته شده به طوری که طرح و نقش دو طرف آن مشابه، اما رنگ بندی آن در دو طرف کاملا متفاوت است. رنگزمینه در یک طرف قالی، قرمز لاکی و لچکهای آن آبی میباشد، اما در طرف دیگر آن رنگ زمینه سیاه با حاشیه کرم است. نوع رنگ ها، گیاهی است و طیف رنگ های به کار رفته در آن عبارتند از: کرم، نارنجی، آبی، قرمز لاکی، سورمه ای، آبی روشن، قرمز روشن، خاکستری، سبز روشن، سبز زیتونی، زرد، سبز آبی وغیره است. شیرازه در اطراف قالی به صورت متصل بافته شده است. همچنین بافت شیرازه در قسمت های طولی وسط قالی نیز مشاهده می شود که در هنگام عبور زائرین به نقوش و طرح آن لطمهای وارد نشود. قسمت هایی از قالی دچار صدماتی از قبیل پارگی، ساییدگی، بیدزدگی و دورنگی است و برخی از آن ها نیاز به مرمت دارد.
نقوش به کار رفته متن قالی در هر دو رویه، به این صورت است که درختی تنومند و قطور که به دو گل شاه عباسی بزرگ در امتداد هم ختم میشوند و با چند درخت و درختچه کوچک تر فضای خالی متن را به صورت زیبا پر کرده است، حکایت از وابستگی کل به جز و جز به کل دارد. در لچکهای محراب(رویه ای که سرلوح سفید دارد) عبارت ( بین الجبلین روضه من ریاض الجنه: بین دو کوه باغ بهشت است) و در بالای محراب درون کتیبهای، حدیثی از امام محمد باقر(ع) بدین مضمون بافته شده است: (یخرج رجل من ولد موسی اسمه اسم امیرالمونین فتدفن بارض خراسان من زاره عارفا بحقه اعطاا… فی سنه 1320: مردی از فرزندان موسی، همنام امیر مومنان که سلام بر او باد، خواهد آمد و در سرزمین خراسان دفن خواهد شد. هر کس او را در حالی زیارت کند که حقش را می‏شناسد، خداوند به او پاداش کسی را می‏دهد که پیش از فتح مکه انفاق کرده و جنگیده است). در کتیبه محراب(رویهای که سرلوح مشکی دارد) حدیث سفینه نوح « قال نبی صل ا… علیه آله: مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی مِثْلُ سَفِینَةِ نُوحٍ مَنْ رَکِبَ فِیهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا: مَثل اهل بیت من مثل کشتی نوح است. هر که در آن سوار شد، نجات یافت و هر که از سوار شدن در آن تخلّف نمود، غرق شد» بافته شده است. در زیر لچکهای محراب دو ستون با پایههای تزیین شده در طرفین زمینهی قالی مشاهده میشود. در سر ترنجها کتیبهی رویه سفید «عمل اقل الحاج محمد نقاش مشهدی» و در وسط حاشیه بزرگ آن«عمل استاد محمد کرمانی» و در سرترنج رویه مشکی « اقل الحاج عبدا… تبریزی مقیم مشهد مقدس سنه 1320» بافته شده است. نوع گره به کار رفته از نوع نامتقارن میباشد. جنس تار و پود آن پنبه و جنس پرز آن پشم و ابریشم است. ابعاد کار 410×300 سانتی متر و رجشمار آن 62 گره در 10سانتی متر است.
نماد درخت یکی از پایدارترین نمادهایی است که از ابتدای تمدن بشری تاکنون مورد توجه و استفاده بوده است؛ چرا که ماهیت سرسبزی، حیات و برکت همواره جزیی تفکیک ناپذیر از او بوده است. این نماد در هر آیین و زمانی به گونهای یاد شده و به تصویر درآمده است.« نقش درخت در مکان محراب در قالیهای محرابی درختی، از موارد گزینش آگاهانه این نماد توسط هنرمند مسلمان در معنا و شکل جدید در دوران اسلامی است. این معنا خواه بیانگر گوشهای از بهشت موعود باشد، یا انسانی قامت بسته در محراب عبادت، چنان مورد پسند و بجا انتخاب شده است که به سرعت در سراسر ممالک اسلامی و به خصوص در بیشتر شهرهای ایران مورد استقبال قرار گرفته و بنا بر ذوق هنری هر محل، طراحی و بافته شده است» (شجاع نوری، 1385، 65).
قرینگی در طراحی این قالی کاملا مشهود است. این عنصر بصری که گوشهای از هنر بصری ما ایرانیان است، در مذاهب پیش از اسلام نیز ریشه داشته و پس از اسلام به تعالی و کمال سوق یافته و در معنای الهی و عرفانی تجلی یافته است.
نوع نقوش به کار رفته در این قالی شامل اسلیمی (دهن اژدری، ماری) و ختایی (گل شاه عباسی و گلهای چند پر) و برگهای چناری می باشد که با نقش درختی به صورت تقریبا طبیعتگرایانه (شکل 3-2-1-1) در مرکز قالی، باعث انسجام نقوش دیگر شده است. شاخههای درخت در انتها به گل شاه عباسی بزرگی (شکل3-2-1-2) ختم میشود که در یک طرف قالی به رنگ سفید و در طرف دیگر به رنگ آبی است. با توجه به این که این گل در جایگاه قندیل محراب واقع شده و این خود نماد نور و روشنایی میباشد در نتیجه رنگ به کار رفته مرتبط با مفهوم قرار گرفتن آن است.
در لچک محراب کتیبهای قرار دارد که با اسلیمیهای دهن اژدری(شکل 3-2-1-3) احاطه شده است که مضمون کتیبهی مذکور “بهشتی که در میان دو کوه است” میباشد. گویی طراح قالی دو لچک محراب را نمادی از کوه و زمینهی قالی را به عنوان نمادی از بهشت ترسیم کرده است. از آنجا که این قالی برای بارگاه حضرت رضا(ع) بافته شده و این مکان از تقدسی خاص نزد شیعیان برخوردار است، این قالی به گونهای طراحی شده که نقوش و مضمون کتیبهها نشان دادن بهشتی برای زائران آن حضرت باشد.
در زیر لچک محراب در دو طرف زمینهی قالی دو ستون (شکل3-2-1-4) مشاهده میشود که بندهای اسلیمی و ختایی به صورت دوار دور آن پیچیده شده است. این ستونها دارای پایههایی است که با نقش گل لوتوس تزیین شده است. ستون که نمادی از پایداری و استواری پایههای محراب میباشد، احتمالاً به مفهوم جاویدان بودن دین مبین اسلام اشاره دارد و نقش لوتوس که «نمادی از مذهب بوده همچون نماد پاکی و تهذیب نفس. پیام آن برای جهانیان دعوت برای رسیدن به نور زندگی و تابش این نور برای جهانیان است» (دهخدا، 1373، 168).
در بالای لچکهای محراب، نقش سرلوحی قرار دارد که مشابه با سرلوحهای قرآنهای دوره صفویه میباشد و این سرلوحها برای شروع کتاب به کار می رفته و مطابق با مضمون کتیبهای که در بخش توصیف این اثر ذکر شده ، این کتیبه بخشی از زیارت احادیث معروف سبعه (هفت حدیث) است. وجه نامگذاری زیارت این است که قسمت عمده‏ای از این زیارت از هفت حدیث درباره فضیلت زیارت امام هشتم علیه‏السلام به همراه جملاتی مربوط به این احادیث تشکیل شده که در مجموع، زیارتی دلنشین است. در واقع با توجه به این که هر دو عنصر سرلوح و کتیبه اشاره به آغاز و ورود میباشد، هر دو مورد به خوبی انتخاب شده است.
حاشیه(شکل 3-2-1-5) این قالی با تکرار نقش گلهای شاه عباسی و اسلیمی ماری که اطراف شاه عباسیها در گردش میباشد، بافته شده است.
در این قالی می توان رنگهای قرمز لاکی، آبی، کرم و سیاه را به عنوان رنگهای اصلی؛ و سبز روشن، سبز زیتونی، سورمه ای، آبی روشن، قرمز روشن، خاکستری، زرد، سبز آبی و نارنجی را به عنوان رنگهای فرعی برشمرد.
با تحلیل اجزاء به کار رفته در این قالی میتوان گفت که کلیهی اجزای بصری آن ارتباط معنایی مستقیمی با فضای مذهبی حاکم بر آستان قدس دارد.

شکل3-2-1-1 نقش درختشکل3-2-1-2 نقش گل شاه عباسی
شکل3-2-1-3 اسلیمی دهن اژدریشکل 3-2-1-4 ستونشکل3-2-1-5 حاشیه
جدول 2 گزینه های به کار رفته برای معرفی قالی پرده ای دورو، محرابی درختیشماره اموال دوره زمانی و محل بافت نحوه مالکیت ابعاد
(cm) جنس
نقش تکنیک بافت رنگ ها موضوع کتیبه کاربرد قالی تولید
کننده
348 1281 شمسی )قاجار)،
مشهد
وقفی احتمالا عبدالله تبریزی 410 × 300 تار و پود: پنبه
پرز: پشم و ابریشم محراب، درخت ، اسلیمی، ختایی
اسلیمی ماری، برگ چناری
گل شاه عباسی، گل چندپر، اسلیمی دهن اژدری
لول/سه پود (دو پود ضخیم و یک پود پود نازک)/گره نامتقارن
رجشمار: 62 گره در 10 سانتی متر کرم، نارنجی، آبی تیره و روشن، قرمز تیره و روشن، سورمه ای، خاکستری، سبز روشن، سبز زیتونی، زرد، سبزآبی مذهبی پردهای عبدالله تبریزی
طراح: محمد نقاش مشهدی
بافنده:
محمد کرمانی
3-3- قالی محرابی درخت طوبی
شکل 3-3 قالی محرابی درخت طوبی (موزه آستان قدس)این قالی با نام درخت طوبی در موزه نگهداری می شود. علت نام گذاری آن نیز درختی است که در وسط فرش با میوه های گوناگون به صورت یک به یک طراحی و بافته شده است. این قالیچه به شماره شناسایی ٠٤١و ردیف ٤٢ و شماره اموال ٢٢٨٢ در طبقه اول موزه فرش نگه داری می شود. ابعاد قالیچه 185× 286 سانتی متر است و ربع چهارم قرن 13 هجری شمسی در شهر کرمان بافته شده و جنس تار و پود آن از پنبه و پرز از پشم است. شیوه بافت آن تمام لول و نوع گره به کار رفته نامتقارن(فارسی) و در هر10سانتی متر آن 79 گره نامتقارن زده شده است. طول ساق گره در حدود یک میلی متر و شیوه پودگذاری آن ضخیم و نازک در هر رج است. رنگ آن گیاهی و عمده رنگ های آن عبارتند از: قرمز لاکی، سبز زیتونی، سبز آبی روشن، کرم، قرمز روشن، قرمز تیره، قهوه ای، آبی تیره، آبی روشن، بنفش تیره، بنفش روشن، نارنجی تیره، نارنجی روشن، قهوه ای تیره و قهوه ای روشن وغیره است. شیرازه قالی به صورت متصل در دو طرف قالی زده شده و دارای آسیب دیدگی بسیاری از جمله ساییدگی، پارگی، دو رنگی و غیره است که نیاز به مرمت دارد.
مشابه این قالی، قالی دیگری در موزهی فرش نگهداری میشود (شکل 3-3-1) که اوایل قرن 14 هجری قمری با همین مضمون در شهر کرمان بافته شده است. اما نوع طراحی آن با قالی موزهی آستان قدس متفاوت است. «زمینه اصلی این قالی را درختی با سه شاخه اصلی تزیین میکند و روی شاخههای فرعی آن میوهها مانند سیب، گلابی، انار، انگور و انواع پرندهها از جمله: طوطی، پرستو، شانه به سر، کلاغ، جغد، طاووس و انواع جانوران از جمله شترمرغ، بوقلمون، اردک، مرغابی و حتی حیوانات آبزی در دریاچهای در پایین زمینه قالی دیده میشود و در حاشیه اصلی قالی ده قاب مدور مزین به تصاویری از ده ملیت متفاوت با لباسهای بومیشان دیده میشود که عبارتند از: رومی، هندی، چینی، عرب، استرالیایی، ترک، آمریکایی، زنگی، ایرانی و اروپایی» (دادگر، 1380، 19). این قالی دارای کتیبهای در پایین زمینه اصلی قالی است که نشان میدهد به فرمایش آقای عدلالسلطنه بافته شده و طراح نقشه فرصت شیرازی و بافنده آن محمود ابن القاسم است. انسجام نقوش و نوع ترکیب بندی رنگی در قالی موزهی آستان قدس بیشتر از قالی موزهی فرش می باشد.
متن قالی دارای درختی است که سمبل درخت طوبی در بهشت است و میوه های متنوع و گلهای متعددی از شاخه های آن آویزان است در قسمت پایین متن بر تنه درخت اژدهایی نقش شده و در بالاتر آن پرنده ای با آرامش در حال تغذیه جوجه های خود است که بیانگر آرامش و امنیت در بهشت است و در کنار این درخت چهار درخت دیگر شبیه کاج دیده می شود که نماد سرسبزی و جاودانگی ابدی می باشد. در کتاب فرهنگ اصطلاحات عرفانی مفهوم شجرهی طوبی را اینچنین بیان میکند:
«مراد از شجرهی طوبی نزد عارفان، اصول معارف و اخلاق حسنه است. مولانا میگوید:
عشق او چون شجر و من موسی من گزافه به شجر می نروم
زان شجر خواند یکی نور مرا مرنه من بهر خضر می نروم» (سجادی، 1375، 498).
در حاشیه بزرگ این قالی درخت کاج زمینه بین گلها و نقوش اسلیمی با فاصلههای یکسان استفاده شده است. احتمالا هدف طراح از تکرار درخت کاج در حاشیه قالی تأکید بیشتر بر مفهوم جاودانگی این نقش بوده است که با مضمون بهشتی این قالی ارتباط تنگاتنگی دارد.
از رنگهای اصلی به کار رفته در این قالی میتوان به کرم، قرمز و سبز اشاره کرد و رنگهای فرعی آن شامل قرمز لاکی، سبز زیتونی، سبز آبی روشن، کرم، قرمز روشن، قرمز تیره، قهوه ای، آبی تیره، آبی روشن، بنفش تیره، بنفش روشن، نارنجی تیره، نارنجی روشن، قهوه ای تیره و قهوه ای روشن میباشد.

شکل 3-3-1 قالی درخت طوبی (موزه فرش تهران)جدول 3 گزینه های به کار رفته برای معرفی قالی محرابی درخت طوبیشماره اموال دوره زمانی و محل بافت نحوه مالکیت ابعاد
(cm) جنس
نقش
تکنیک بافت رنگ ها موضوع کتیبه کار
برد قالی تولید
کننده
2282 ربع چهارم قرن 13 هجری شمسی (قاجار)،
کرمان نا معلوم 185×286 تار و پود:پنبه پرز: پشم درخت طوبی، درخت کاج، اژدها، طوطی، شانه به سر، پرستو انواع میوه ها مانند انار و انگور ، اسلیمی دهن اژدری انواع گل ها مانند زنبق، بنفشه، چند پر، گلهای کوچک و بزرگی و درخت کاج که حاشیه بزرگ را ساخته اند لول، نا متقارن، شیوه پودگذاری: سه پود تعداد گره در 10سانتی متر:79 گره قرمز لاکی، سبز زیتونی، سبزآبی روشن، کرم، قرمز روشن و تیره، قهوهای تیره و روشن، آبی تیره و روشن، بنفش تیره و روشن، نارنجی تیره و روشن کتیبه
ندارد
زیرانداز نامعلوم
3-4- قالیچه گلدانی درختی
شکل 3-4 قالیچه گلدانی درختی (موزه آستان قدس)این قالی با شماره اموال 240 مربوط به موزه آستان قدس رضوی است. تاریخ بافت آن ربع چهارم قرن 13 هجری شمسی (قاجار) و محل بافت آن نجف آباد میباشد. جنس تار و پود ضخیم و نازک آن از پنبه و پرز آن از ابریشم است. گره آن از نوع نامتقارن(فارسی) و شیوه پودگذاری دوپود(پود ضخیم و پود مواج)، شیوهی بافت آن لول و تعداد گره در 10 سانتیمتر، 70 گره فارسی میباشد. ابعاد این قالی 136×210 سانتیمتر است و کارکرد سجاده یا زیرانداز دارد. نوع نقشه آن سراسری است. رنگهای به کار رفته در این قالی کاملا طبیعی است و از رنگهای موجود در این قالی می توان به سورمهای، کرم(پشم خودرنگ)، سبز(چمنی و پستهای)، قرمز، قهوهای روشن و تیره، پوست پیازی و زرد اشاره کرد.
این قالی که از نوع گلدانی، درختی میباشد در مرکز قالی، گلدانی بزرگ طراحی شده است. در دو طرف این گلدان دو درخت مملو از شکوفه قرار دارد که شاخههای آنها در بالای شکل به یکدیگر رسیدهاند.
نقشمایه اصلی این قالی که درختان و گلدان است از دوران صفویه باقی مانده و یادگار مکتب شاه عباسی میباشد. درختان و گلدان بگونهای مختلف در این قالی جای دارند که سراسر شکل را پر کرده است. شاخ و برگ آنها در تمام قالی دوانده شده است. در حاشیه این قالی نقش درخت و حیوانات زمینه بافته شده است.
طرح به طور کلی قرینه نیست اما در ترسیم گلدان و درختان عنصر قرینگی رعایت شده است. استفاده از رنگ آبی در زمینه گلدان در مرکز شکل باعث جلب توجه بیشتر بیننده به گلدان شده است.
از مهمترین نقوش مورد استفاده در این قالی می توان به درخت و گلدان اشاره کرد که در متن قالی ترسیم شدهاند. دیگر نقوش فرعی شامل انواع گل رز، گلهای چند پر ختایی، حیوانات و پرندگان میباشند. نقش گل فرنگ در متن (شکل 3-4-1) و حاشیه قالی (شکل 3-4-2) دیده میشود که نشان دهنده استفاده از طرحهای اقتباسی تحت تأثیر شرکتهای فرش خارجی در دوره قاجار میباشد. کتیبه ای در حاشیه کوچک بالای قالی با مضمون «وقف ثامن الائمه 1338» بافته شده که نشان می‌دهد این قالی هدفمند وبه نیت آستان بافته شده است.

-- (24)

- (232)

- (244)

بانک پایان نامه های روانشناسی

بانک پایان نامه های روانشناسی

– (75)

– (75)

Related posts:

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (76)

– (76)

Related posts:

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (77)

– (77)

Related posts:

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (78)

– (79)

بانک پایان نامه های روانشناسی

جدیدترین یادداشت‌ها

بایگانی

جستجو

– (75)

Related posts:

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (76)

Related posts:

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (77)

Related posts:

پاسخ دهید لغو پاسخ

– (78)

– (79)